A thing of beauty is a joy forever ...

Citam tako ovih dana u novinama kako se pazljivi ljudi na celu Sava Centra brinu o devojkama i zenama grada Beograda te da ih u ovo predstojece fudbalsko vreme nece ostaviti na cedilu. Naprotiv, SC je spreman da pruzi damama utehu - dok njihovi muskarci gledaju druge muskarce koji jure loptu po vazdan - oni ce im prirediti jednu finu reviju filmova. Cela akcija se zove - Ako ne gledas fudbal dodji s drugaricama u bioskop. Cim sam procitala ovaj pocetak clanka odmah mi se digla kosa na glavi - i to ne stoga sto nedajboze volim da gledam fudbal vec zato sto sam mogla pogoditi unapredg kako ce taj program izgledati. I, nisam mnogo pogresila  - SC nama tako nudi takozvane zenske filmove tipa  It's Complicated, Meet the Morgans, Remember Me i slicne. Doduse, malo su me iznenadili ukljucivanjem medju ove filmove Almodovara kao i sada aktuelni film Ghost Writer; no sveobuhvatni osecaj jeste da ne samo sto ce nas maltretirati fudbalom mesec dana vec i pri tom misle da smo intellectually challenged. Mislim, jeste da zene vole takozvane chick flick filmove mnogo vise no muskarci no to i dalje ne znaci da im je to omiljeni zanr. Nema niceg loseg opustiti se uz takav film; i ja volim da ih pogledam, uglavnom zato sto se uz njih mozak savrseno lako iskljucuje te imaju efekat blaze doze bensedina. No, to nije moj omiljeni zanr niti zudim sa njima kao narocitim treat-om. Uopste, jako me nerviraju odrednice poput zenski film ili recimo zensko pero. Sta to uopste znaci ?

Umesto poprilicno loseg filma Meet the Morgans ili tinejdzerskog Remember Me (koji su pri tom ionako na repertoaru bioskopa trenutno ili ce veoma skoro biti ) ja ovde predlazem druga dva filma koja mogu ispuniti nesto od ovog fudbalom prozetog vremena a koji, iako ne u potpunosti ono sto bi se nazvalo zenskim filmom jeste to ipak u smislu da bi ih zene gledale mnogo radije nego (prosecni) muskarac. Oba su filma (pretezno) britanska, u oba se govori o pesnicima : jedan tako prati mladoga Dzona Kitsa i njegovu verenicu Fani -A Bright Star-  a drugi pesnika Dilana Tomasa i dve zene u njegovom zivotu. O ovom drugom samo kratko ovom prilikom; prvome je zapravo ovaj post posvecen. The Edge of Love  prati pesnika Dilana Tomasa u ratnim godinama, kao i dve njegove ljubavi od kojih je jedna (Kira Najtli) mladalacka ljubav dok je druga (Sijena Miler) njegova zena. Sijena je dobila sjajne kritike za ovaj film, dok su sam film najavljivali kao slican Atonement-u (sem sto igra Kira i sto se desava za vreme rata stvarno ne vidim narocite slicnosti, no, neka im bude). Film je OK, ne mogu da kazem odlican, no svakako bolji od onoga sto nam SC priprema.

No, back to Keats. Kits pripada onoj drugoj, mladjoj-sladjoj generaciji engleskih romanticara, koju ja daleko vise volim iako, dakako, ima sta da se voli i ceni i kod onih sto su dosli pre njih. No, u ovoj generaciji je Bajron, ciji kult gajim u sebi pobozno, te oni matorci nisu imali velike sanse kod mene :) Kako bilo, tek Bajron je ta ljubav a Seli njegov drugar, te i on ide u paketu ovog narocitog obozavanja. Jadni Kits, medjutim, ostao je, bar sto se mene tice, u svemu tome skrajnut i uskracen : verovatno pod uticajem Bajronovog misljenja o istom nisam se narocito za njega vezala. Pa ipak, eto, i kod njega ima ponesto sto u meni izaziva osecanje i saosecanje, a to su ravno tri stvari : prvo, umro je jako mlad, mladji od svih njih, u dvadeset i petoj godini; drugo - na njegovom grobu pise, izmedju ostalog  Here lies One Whose Name was writ in Water, sto mi se vrlo svidelo; i, poslednje, oduvek mi se izuzetno dopadao pocetak njegovog Endymion -a :

A thing of beauty is a joy for ever:
    Its loveliness increases; it will never
    Pass into nothingness; but still will keep
    A bower quiet for us, and a sleep
    Full of sweet dreams, and health, and quiet breathing.

Tako da, iako ne narocito voljen, bio mi je pomalo drag iz ova tri razloga. No, medjutim, Bajron ga nije voleo, a sta Dzordz Gordon kaze,to se jednostavno prihvatalo, ma kako grozan on uistinu bio :) Sta je to Bajron zamerao nesretnome Dzonu Kitsu ? Pre svega, to sto mu je nedostajalo klasicno obrazovanje, te sto je poticao iz radnicke porodice, zapravo neke srednje klase. Ovo moze delovati tako da pomislimo da je Bajron jednostavno bio - snob. No, iako on to svakako i jeste umeo da bude, ovde je zapravo rec o jednom opstem mestu tog vremena : poezijom se bavi gospoda a ne nekakvi ubogi kokniji. Gospoda se skoluje po Oksfordima i Kejmbridzima, gospoda, dalje, ne rade, te imaju vremena da se bave stvarima duha. Bajron je bio Lord, doduse sasvim slucajno je dosao u nasledstvo titule, ali svejedno je poticao iz lordovske porodice. I, iako nikada nije imao novca on, stoga sto je gospodin, nije uzeo ni peni od, vise nego sjajne, prodaje svojih dela. Da neko zivi od poezije bilo je prosto vulgarno. No, vise od svega Bajron i Kits nisu se slagali na estetskom nivou : dok je Bajron svoje idole i uzore trazio u klasicno nastrojenim takozvanim avgustijanskim pesnicima poput Aleksandra Poupa, Kits se mnogo vise ugledao na gore pomenute romanticare prve generacije, Kolridza i Vordsvorta koji su upravo i raskinuli sa ovim pesnicima Bajronu dragim. Tako da je on Kitsovu poeziju svrstavao u ono sto je zvao second hand school of poetry a zatim i ovo : I think he took the wrong line as a poet - and was spoilt by Cockneyfying and Suburbing - and versifying Tooke's Pantheon and Lempriere's Dictionary.  Pri tom, ni Kits nije bio odusevljen Bajronom, mada je tu svakako bilo i ljubomore na veliki uspeh i popularnost mladoga lorda - napisao je tako u jednom svom pismu bratu Dzordzu :  You speak of Lord Byron and me - There is this great difference between us. He describes what he sees - I describe what I imagine - Mine is the hardest task. No, nakon sto je cuo za Kitsovu smrt, Bajron je malo ublazio svoje stavove. Iako su svi znali da je Kits izuzetno bolestan otisao u Italiju zarad bolje klime, ipak je knjizevnim svetom pocela da kruzi prica da je Kitsa dokrajcila jedna losa kritika u casopisu Quarterly Review - Seli je cak napisao pesmu, potpirujuci ovakva nagadjanja :

Who killed John Keats?
    I, says the Quarterly
    So savage & Tartarly
    'Twas one of my feats -
    Who shot the arrow?
    The poet-priest Milman
    (So ready to kill man)
    Or Southey or Barrow. -

Bajron je to shvatio ozbiljno, te se jednako raspitivao kod prijatelja u pismima da li je to istina :

You know very well that I did not approve of Keats's poetry or principles of poetry - or of his abuse of Pope - but as he is dead - omit all that is said about him in any M.S.S. of mine - or publication. - His Hyperion is a fine monument & will keep his name - I do not envy the man - who wrote the article - your review people have no more right to kill than any other foot pads. - However - he who would die of an article in a review - would probably have died of something else equally trivial - the same thing nearly happened to Kirke White - who afterwards died of consumption.

Seliju je napisao u pismu :

 I am very sorry to hear what you say of Keats - is it actually true?  I did not think criticism had been so killing.  Though I differ from you essentially in your estimate of his performances, I so much abhor all unnecessary pain, that I would rather he had been seated on the highest peak of Parnassus than have perished in such a manner.  Poor fellow! though with such inordinate self-love he would probably have not been very happy.  I read the review of "Endymion" in the Quarterly.  It was severe, - but surely not so severe as many reviews in that and other journals upon others.

       
Zatim je ipak prihvatio da je Kits imao talenta, napisavsi

My indignation at Mr Keats's depreciation of Pope has hardly permitted me to do justice to his own genius, which, malgre all the fantastic fopperies of his style, was undoubtedly of great promise.  His fragment of Hyperion seems actually inspired by the Titans, and is as sublime as Aeschylus.  He is a loss to our literature; and the more so, as he himself, before his death, is said to have been persuaded that he had not taken the right line, and was re-forming his style upon the more classical models of language.

Da bi onda, kada je cuo da je Kits ipak voleo njegovog Don Huana dodao celu strofu posvecenu preminulom :

John Keats, who was killed off by one critique,
Just as he really promised something great,
If not intelligible, - without Greek
    Contrived to talk about the Gods of late,
Much as they might have been supposed to speak.
    Poor fellow! His was an untoward fate: -
'Tis strange the mind, that very fiery particle,
Should let itself be snuffed out by an Article.

Naravno, to da je Kits voleo Don Huana uopste nije bilo istina - prezirao ga je i nazivao Lord Byron's last flash poem. No, kako bilo, Kits nije umro zbog lose kritike; bio je bolestan vec duze vreme od tuberkuloze, od koje mu je vec umrla i majka a i brat. Svakako tome je doprinelo i jadno stanje u kome se nalazio, toliko jadno da je cesto jedva imao krov nad glavom.

Kits je rodjen 1795. godine, kao najstarije dete u porodici : imao je jos tri brata, od kojih je jedan umro jos kao veoma mali, i jednu sestru, Fransis. Sa preostala dva svoja brata Kits je bio neobicno blizak - sve dok jedan od njih nakon zenidbe nije otisao u Ameriku i dok drugi nije umro, prakticno na Dzonovim rukama. Otac im je umro veoma rano - Dzon je imao tek devet godina, i to nakon posete decacima u skoli - veruje se da se konj okliznuo i zbacio ga na zemlju. Oceva smrt obelezila je Kitsa; takodje - ona je oznacavala pocetak jednog veoma tegobnog detinjstva. Nije proslo vise od dva meseca nakon oceve smrti kada im se majka preudala, valjda smatrajuci da je i njoj i deci potrebna zastita muskarca. Ovo se ispostavilo da je bio katastrofalan potez : deca su odmah otposlata da zive sa bakom dok je ocuh preuzeo rukovodjenje kucnim budzetom uglavnom zasnovanim na prihodima preostalim od posla njihovog oca. Nekoliko godina kasnije pridruzila im se majka koja je utekla od novog muza, ostavljajuci mu sve sto je od prethodnog muza nasledila. U medjuvremenu smrt im je oduzela i dedu, koji je lose sastavio testament, te su i tu ostali bez imetka. Sest godina nakon oca umire im i majka, da bi nakon jos cetiri godine izgubili i baku, koja je imenovala jednog poznanika za staratelja decacima. Naravno, ovaj staratelj je rukovodio novcem namenjenim njima po svome nahodjenju, kao sto je to cinio i sa njihovim zivotima : Dzona je poslao da uci za segrta kod jednog apotekara/hirurga, tako da je naredne tri godine Dzon studirao medicinu. Medjutim, Dzon je napustio medicinu, prepoznavsi u sebi pesnicku dusu.

Prvu pesmu napisao je pre nego sto mu je baka umrla, 1814. Dve godine kasnije izasla je prva knjiga poezije koja je, kao i vecina onoga sto je napisao, docekana veoma lose. No, on je upoznao uticajnog Li Hanta, prijatelja Bajrona i Selija koji ga je upoznao sa vecinom relevantnih ljudi u poeziji i knjizevnosti uopste tog vremena . Iako je dobio apotekarsku dozvolu, odlucio je da se time ne bavi. Njegov staratelj, naravno, nije bio odusevljen, te je okrutno napisao : Well, John, I have read your book, & it reminds me of the Quaker's Horse which was hard to catch, & good for nothing when he was caught - So, Your Book is hard to understand & good for nothing when it is understood. No, nista nije omelo Dzona da nastavi putem kojim je krenuo. Cak i izjava njegovog heroja Vordsvorta nije ga skrenula s pesnickog puta : navodno, kada su se upoznali Kits mu je procitao jednu svoju pesmu. Vordsvortov sud o njoj bio je da je pesma a Very pretty piece of Paganism, sto mu, sudeci po secanjima jednog Dzonovog prijatelja, ovaj nikada nije oprostio.

Fani je upoznao na jesen 1818. godine. Bili su susedi - on je tada ziveo sa svojim prijateljem Carlsom Braunom, takodje pesnikom, sa kojim je prethodno dosta putovao i planinario. U najblizem susedstvu zivela je porodica mlade Fani, njena majka udovica, mladji brat i sestra. Kits je, na sopstveno priznanje, imao pomalo cudan odnos prema zenama :

... I am certain I have not a right feeling towards Women--at this moment I am striving to be just to them but I cannot--Is it because they fall so far beneath my Boyish imagination? When I was a Schoolboy I thought a fair Woman a pure Goddess, my mind was a soft nest in which some one of them slept though she knew it not--I have no right to expect more than their reality. I thought them etherial above Men--I find them perhaps equal.... I do not like to think insults in a Lady's Company--I commit a Crime with her which absence would have not known--Is it not extraordinary? When among Men I have no evil thoughts, no malice, no spleen--I feel free to speak or to be silent--I can listen and from every one I can learn--my hands are in my pockets I am free from all suspicion and comfortable. When I am among Women I have evil thoughts, malice spleen--I cannot speak or be silent--I am full of Suspicions and therefore listen to no thing--I am in a hurry to be gone--You must be charitable and put all this perversity to my being disappointed since Boyhood–.. . I could say a good deal about this but I will leave it in hopes of better and more worthy dispositions--and also content that I am wronging no one, for after all I do think better of Womankind than to suppose they care whether Mister John Keats five feet high likes them or not.

Takodje dodavsi i I hope I shall never merry jer - the opinion I have of the generallity of women--who appear to me as children to whom I would rather give a Sugar Plum than my time, form a barrier against Matrimony which I rejoice in. Iako se zna da je i pre Fani imao neku vrstu veze sa devojkom po imenu Izabela Dzons, pa je cak i pisao o njoj u pismima, izgleda se ovaj odnos i misljenje prema suprotnom polu ipak zadrzao sve dok nije upoznao svoju lepu susetku. Fani je tada imala osamnaest godina ; i ona je izgubila vise clanova porodice, ali je za razliku od Kitsa bila bice zivotne radosti : lepo je sila pa je uzivala u tome da pravi sebi najmoderniju garderobu, da ide na balove i igra sa mladicima, sto je izazvalo ne malo ljubomore s Kitsove strane. Evo opisa nje iz tog vremena - bila je :

... small, her eyes were blue and often enhanced by blue ribbons in her brown hair; her mouth expressed determination and a sense of humour and her smile was disarming. She was not conventionally beautiful: her nose was a little too aquiline, her face too pale and thin (some called it sallow). But she knew the value of elegance; velvet hats and muslin bonnets, crêpe hats with argus feathers, straw hats embellished with grapes and tartan ribbons: Fanny noticed them all as they came from Paris. She could answer, at a moment’s notice, any question on historical costume. ... Fanny enjoyed music. ... She was an eager politician, fiery in discussion; she was a voluminous reader. ... Indeed, books were her favourite topic of conversation.

Tako su oni poceli da se druze preko knjiga - on bi joj pozajmljivao Dantea ili Miltona,pa su potom raspravljali o procitanom, ponekad i citajuci zajedno. Medjutim, njihovo poznanstvo palo je u vreme teske bolesti Kitsovog mladjeg brata, koji je, naposletku, umro od tuberkuloze prakticno na Kitsovim rukama.  Obzirom koliko su braca Kits bili bliski, ova smrt je veoma tesko pala Kitsu; Fani je bila tu da ga utesi i da mu da potporu, te ih je ova nesreca jos vise priblizila. Uskoro, strast je bila takva da je Kits pisao pisma svaki dan, a ona odgovarala, iako su se svakodnevno i vidjali. Njoj je posvetio posmu Bright Star. Jednako su govorili o braku, iako su oboje shvatali da on nije moguc jer je Kits bio suvise siromasan. Par se rastajao vise puta jer je Braun preko leta izdavao kucu u kojoj su, s jeseni, on i Kits ziveli. Tada je prepiska medju njima postajala strastvenija, napetija i, ponekad, veoma dramaticna. Pisao joj je :

Upon my Soul I can think of nothing else - The time is passed when I had power to advise and warn you again[s]t the unpromising morning of my Life - My love has made me selfish.  I cannot exist without you - I am forgetful of every thing but seeing you again - my Life seems to stop there - I see no further.  You have absorb'd me. I have a sensation at the present moment as though I was dissolving - I should be exquisitely miserable without the hope of soon seeing you.  I should be afraid to separate myself far from you.  My sweet Fanny, will your heart never change?  My love, will it?  I have no limit now to my love - You note came in just here - I cannot be happier away from you - 'T is richer than an Argosy of Pearles.  Do not threat me even in jest. I have been astonished that Men could die Martyrs for religion - I have shudder'd at it - I shudder no more - I could be martyr'd for my Religion - Love is my religion - I could die for that - I could die for you.  My Creed is Love and you are its only tenet - You have ravish'd me away by a Power I cannot resist: and yet I could resist till I saw you; and even since I have seen you I have endeavoured often "to reason against the reasons of my Love."  I can do that no more - the pain would be too great - My Love is selfish - I cannot breathe without you.

Kits je bio u jadnom stanju - konstantan nedostatak novca, losa ishrana i katastrofalna prebivalista ucinila su da se , naposletku, i on razboli; vec polu unisten pojavio se kod Fani 1820. godine. Grupa prijatelja odlucila je da je najbolje da ga posalju u Italiju, gde je klima blaza i delotvornija. Medjutim, svi su se plasili da je i za to prekasno. Ranije te godine, Kits i Fani su se verili, sto je on pokusao, sad vec smrtno bolestan, da razvrgne, ali mu ona nije dopustila. Septembra 1820. krenuo je na put sa prijateljem Severnom. Vece pred odlazak razmenili su poklone, po jednom biografu :

... perhaps at parting, he offered her his copy of The Cenci and the treasured facsimile of the folio Shakespeare in which he had written his comments and the sonnet on King Lear. He gave her an Etruscan lamp, and his miniature, the perfect likeness which Severn had painted of him... Fanny gave him a new pocket-book, a paper-knife, and a lock of her hair, taking one of his own in exchange. She lined his travelling cap with silk, keeping some material in remembrance. She gave him, too, a final token, an oval white cornelian.

Na zalost, u februaru naredne godine, 1821., Kits je umro. Ne, dakle, od lose kritike, kao sto je to Seli izgleda sebi umisljao, vec od tuberkuloze. U to vreme tuberkuloza je ubijala jedno od troje ljudi; nije bio poznat nikakav lek koji bi ovu bolest izlecio. Umro je na rukama svoga prijatelja Severna, koji je onda njegovu smrt opisao u pismu kojim je i Fani javio o smrti verenika. Fani se osisala kratko, obukla crninu i nastavila da nosi njegov prsten; zapocela je prepisku sa njegovom sestrom Fransis, imenjakinjom, koja je, dostigavsi punoletstvo, dosla da zivi sa njenom porodicom. Ostala je u zalosti punih sest godina, mada je gotovo odmah nakon skidanja crnine koju je nosila za Kitsa,morala ponovo da je oblaci : iste godine joj umire brat a onda odmah potom i majka. Napokon, 1833. udala se za izvesnog Luisa sa kojim je imala troje dece. Zbog nedostatka novca u jednom trenutku morala je da proda portret koji je Severn sacinio Kitsa a koji joj je sam Kits poklonio uoci odlaska u Italiju; pisma je ipak sacuvala te ih je, malo pred smrt, poverila svojoj deci, ispricavsi im celu pricu. Njen sin Herbert, nakon smrti oca, odlucuje da od pisama sacini knjigu, a originale potom proda. Knjiga je izasla 1878. godine, kada je sira javnost po prvi put saznala za ovu Kitsovu ljubav. Medjutim, valjda zato sto se ipak kasnije udala, a i zbog mladalacke ljubavi ka balovima i haljinama, kritika je dugo imala narocito nepovoljan sud o Fani. Tek nakon otkrica njene prepiske sa Fransis, Kitsovom sestrom, ovo misljanje je promenjeno.

Kitsova pisma Fani (njena Kitsu su unistena) ostala su od tada veoma popularna i rado citana. Neka od njih, a verovatno i sva, mogu se naci na internetu. Ja cu ih postaviti ovde u jednom zasebnom blogu. Upravo ova pisma inspirisala su Dzejn Kempion da snimi film o kome je rec, Bright Star, o ovome nesudjenom paru. Kao sto smo videli, cak je i Bajron bio dotaknut Kitsovom smrcu, te je malo ublazio svoje stavove prema njemu. Velika je tragedija, za englesku knjizevnost pre svega, sto je otisao sa ovog sveta tako mlad. Doduse, ni ostali nisu poziveli mnogo duze : Seli se utopio vec sledece godine; Bajron se razboleo i umro u Grckoj, pokusavajuci da je oslobodi, 1824. Sva trojica su dakle nestala u roku od samo tri godine. No, to je druga prica :) Film svakako preporucujem, a do tada evo jos i pesme posvecene Fani po kojoj je film dobio naziv :

Bright star, would I were stedfast as thou art--
Not in lone splendour hung aloft the night
And watching, with eternal lids apart,
Like nature's patient, sleepless Eremite,
The moving waters at their priestlike task
Of pure ablution round earth's human shores,
Or gazing on the new soft-fallen mask
Of snow upon the mountains and the moors--
No--yet still stedfast, still unchangeable,
Pillow'd upon my fair love's ripening breast,
To feel for ever its soft fall and swell,
Awake for ever in a sweet unrest,
Still, still to hear her tender-taken breath,
And so live ever--or else swoon to death.