Dinah The Queen of Blues i Noël The Master

Kada bih nekom izrazitom ljubitelju dzeza i bluza rekla kako, eto, i ja bas volim dzez te onda nabrojala sta je to sto od ove muzike volim, verovatno bi mi se slatko nasmejao. Jer, zvucala bih najverovatnije kao neki klinac koji misli da je mnogo taugh zato jer ima bicikl pa se tome hvalise pred posednikom nekog besnog Harlija. Jer, iako tako ponekad zaista i kazem  - kako volim taj dzez - moram ipak priznati da se moji favoriti sastoje od Luja Armstronga, Bili Holidej i Ele Ficdzerald te da mi vrhunac svega predstavljaju albumi koji su Lui i Ela snimili zajedno. Go ahead and laugh. No, tako stoje stvari samnom. Volim jos ponesto, tu i tamo, ali ovo troje su za mene nekakav nedostizan trinity. Or so I thought. Jer, poslednjih nekoliko godina prikljucio se iznenada jos jedan clan ovoj malenoj skupini, jos jedna dama. Sada to vise nije trojstvo kakvo je bilo ali jeste neke druge vrste : zenska trijada okolo nasmejanog Luja :)

Bili volim stoga sto je drugacija, nekako iskonska poput nekog africkog idola kakve su dovlacili u Evropu i divili im se u osvit modernosti. Ona nam pristize iz nekih mracnih dubina koje nas u isto vreme privlace i strase. Zaista, jednom kada se ona cuje tesko je kasnije pogresiti u prepoznavanju : njene su interpretacije pesama primetno drugacije od vecine, potpuno prozivljene; i, kao iza gustog duvanskog dima nocnih klubova u kojima je nastupala,  iz njenog glasa moze se nazreti svasta - izvlacenje iz kreveta nakon noci provedene sa strancem koji mirise na alkohol i znoj; zadovoljstvo i gadjenje; koza koja bridi od dodira ili samara; zaklinjanje da ce se prestati ... sutra, te ocaj kada to sutra dodje. Ponekad je kao macka koja se oblizuje nakon sto je smazala tunjevinu; ili je upravo preplaseni mis koji se skriva u nekoj rupi, drhteci. Bili je mnogo toga. Ela je, sa druge strane, savrsenstvo. Iza njenog glasa ja ne vidim nista jer sam sposobna jedino da je cujem. Za razliku od onih koji smatraju da je Areta Frenklin The Voice - ja smatram da je to ipak Ela; sa naporom i teskocom je, stoga, zamisljam  kao bice od materije, za razliku od Bili koja je sva flesh & blood & bone.  

Ta treca koja im se pridruzila zapravo je, za mene mesavina ove dve : njen glas  po snazi i kristalnoj jasnoci mogu porediti sa Elinim a ono sto vidim iza njega - sa Bili. Radi se o Dini (zapravo trebalo bi - Dajni - ali ja joj tepam Dina:) Vasington. 

Za razliku od Bili koja je imala iznimno uzasan pocetak zivota (majku su joj roditelji izbacili iz kuce jer je zatrudnela u trinaestoj godini te ju je ova ostavila sestri na cuvanje koja nije bilo narocito prisutna; to je dovelo do toga da Bili bude silovana sa samo jedanaest godina; potom su obe radile u javnoj kuci) Dina (koja se zapravo zvala Ruth) je imala oba roditelja. Doduse, otac joj jeste bio notorni kockar ali je porodica bila na okupu, sto je pruzalo neku sigurnost u odrastanju. Iako je rodjena u Alabami, odrastala je u vetrovitom gradu Cikagu relativno srecno iako pomalo usamljeno : isla je u skolu i sa majkom pevala u horu i svirala klavir u crkvi. Njen glas vec je tada zapazen; sa petnaest godina odlucila je da proba od svog talenta i da se izdrzava. Idol joj je bila, nije potrebno ni reci - bas Bili Holidej. Tako onda cetrdesetih godina pocinje da nastupa u jednom od nocnih klubova Cikaga, menja ime u Dina i uskoro postaje zvezda; petnaestak godina kasnije dobila je Gremija za izvedbu poznate pesme, jedne od meni omiljenih, What a Difference a Day Makes.

U originalu ova pesma zove se Cuando Vuelva A Tu Lado; napisala ju je Maria Mendez Graver, prva veoma uspesna  meksicka kompozitorka. Skolovana u Francuskoj, gde joj je jedan od profesora bio i Klod Debisi, zivela je potom u Njujorku i komponovala muziku za holivudske studije Paramount i 20th Century Fox. Medju tada mnogim poznatim njenim pesmama i kompozicijama ova, iz 1934. godine, je ona koja je daleko nadzivela svoje vreme te je i sada vecina ljudi zna. To je ujedno i jedna od onih pesama koje su mene navukle na njen glas. Druga, ona koja joj je otvorila mesto u mom malom  jazz/blues panteonu, potpuno me stavivsi pod trajni spell, jeste ova  uz koju nije potreban bas nikakav komentar :) Dakako, postoji i treca, ona koju ponajvise volim ... ali nju cuvam, sasvim zlocesto, za sam kraj ovog posta :)

Dina je proglasena kraljicom bluza (dok je Bili bila The Queen of Song a Ela The First Lady of Song :) te izvrsila veoma bitan, mozda cak presudan, uticaj na potonje velike pevacice - poput vec pomenute Arete koja joj je posvetila i citav jedan album. Narocito je ostala zapamcena po takozvanim torch songs naziv koji ima isto poreklo kao izraz carrying a torch for someone - u oba slucaja radi se u neuzvracenoj ljubavi. No, kao i Bili i Ela, koje su imale svoje demone - olicene prvenstveno i alkoholu, drogi i muskarcima - Dina takodje nije u svom uspehu pronasla srecu : udavala se cak sedam puta, borila se sa tezinom i insomnijom; jedna narocito nesretna kombinacija pilula dovela je do njene prerane smrti 1963. godine. Sa samo trideset devet godina bila je, od njih tri, najmladja u trenutku smrti.

Enter Noël :) Noël Coward poticao je iz jednog sasvim drugog sveta; ako bih ga i poredila se nekim to bi bila dvojica o kojima sam vec pisala : Oskar Vajld i Kventin Krisp. Ne znam koliko bi se njemu svidela ova poredjenja : Oskara on nije mnogo postovao kao coveka iako mi je odavao priznanje kao umetniku (It is extraordinary indeed that such a posing, artificial old queen should have written one of the greatest comedies in the English language!); o Kventinu doista ne znam sta je mislio, ali uzme li se da je Sesila Bitona opominjao da bi trebalo da smanji ekstravaganciju, mogu zamisliti sta je onda o Kventinu mislio, sve iako su se slagali u misljenju o nesretnom Oskaru.

Rodjen u predgradju Londona, samo godinu dana pre smrti Oskara Vajlda i devet pre rodjenja Kventina, Noel se zaista i nalazi negde na prelazu tih epoha : poput Oskara , a za razliku od Kventina, smatrao je da njegova homoseksualnost jeste deo privatne sfere koja se ne bi trebalo mesati sa javnom. Za razliku od Oskara on je to i uspeo da ucini. Kao i ova dvojica Noel je bio pisac; pisao je mnogo i raznovrsno : vise od pedeset komada, poeziju, kretke price pa cak i jedan roman te trotomnu autobiografiju. Bio je i glumac, poput Kventina, narocito u pozoristu ali i na filmu, cesto igrajuci u sopstvenim komadima ili filmovima snimanim po njegovom scenariju koje je ponekad jos i rezirao; za jedan od tih filmova dobio je i pocasnu nagradu filmske akademije. Kventinu je jos slican i po tome sto se pojavljivao na TVu i u kabaretskim izvodjenjima. Takodje je, poput njih, on bio poznat po svom briljantnom umu (The most beautiful thing in the world are Ivor's profile and my mind - rekao je misleci pri tom na profil glumca Ajvora Novela), po onom neverovatnom wit; i njegove su se izjave citirale i prepisivale - to su bili takozvani noelisms. 

Na kraju zajednicko im je jos i to sto su svojim izgledom i izvesnim modelom ponasanja i nosenja sva trojica uticala na svoje savremenike, mada na razlicite nacine. Oskar je bio flamboyant dandy, Kventin jedinstven do potpune bizarnosti; za Noela se kaze da je prakticno izmislio koncept of Englishness za dvadeseti vek, te ga nazivaju prvom Brit zvezdom. A combination of cheek and chic, pose and poise, pisao je Times. On je tako, smatra se, zasluzan za britanski cool, kakav je savrseno otelotvarao, na primer, njegov prijatelj Dejvid Niven. U tom svom cool-u bio je toliko upecatljiv da su ga mladi Britanci redom imitirali i , uopste, na svaki nacin pokusavali da na njega lice. Everybody worships me, it's nauseating, smatrao je on i jos se pitao Why am I always expected to wear a dressing-gown, smoke cigarettes in a long holder and say 'Darling, how wonderful'? :) Tako je upravo on bio taj koji je otpoceo i sa modom rolki dvadesetih godina proslog veka : I took to wearing coloured turtle-necked jerseys, actually more for comfort than for effect, and soon I was informed by my evening paper that I had started a fashion. I believe that to a certain extent this was true; at any rate, during the ensuing months I noticed more and more of our seedier West-End chorus boys parading about London in them. No, on je, bez obzira sta o tome govorio i mislio, sam osmislio imidz koji je toliko imitiran; give a man a mask and he'll tell you the truth, kako je to rekao Oskar.

Kao da sve ovo nije dovoljno uzbudljivo - on je jos bio i spijun za vreme II svetskog rata te, kako se kasnije saznalo, bio najozbiljniji kandidat za likvidaciju (pored Virdzinije Vulf i H.DZ.Velsa, na primer) ukoliko bi Britanija bila osvojena. U pocetku, on je radio u Parizu baveci se britanskom propagandom; medjutim zakljucio je da if the policy of His Majesty's Government is to bore the Germans to death I don't think we have time te presao da radi za spijunsku sluzbu. Ovo sve je, naturally, dovelo do toga da je Noel postao - Sir. Za svoj zivot on je rekao :  My life really has been one long extravaganza; interesantan kakav je bio o njemu bi se mogla napisati citava serija blogova, pod nazivom The Curios Life of Noel Coward, na primer :) No, pre nego sto predjem na stvar i povezem ga sa Dinom, pomenula bih jos samo neke njegove komade.

Svoj prvi komad Noel je napisao sa svega sesnaest godina; do tada on je vec imao poprilicno pozorisno iskustvo, s obzirom da je prvi put ucestvovao u predstavi kada je imao svega jedanaest.Njegovi komadi najcesce se bave engleskom visom klasom koju je Noel upoznao preko svog prvog ljubavnika slikara Filipa Stretfilda i njegovog kruga fancy prijatelja. Ovaj Filip bio je slikar i, izmedju ostalog, prijatelj Robija Rosa onog prvog ljubavnika Oskara Vajlda ciji je pepeo polozen u Oskarovu grobnicu; Noel je imao samo cetrnaest godina kada se sa njim upustio u vezu, sto danas deluje zaista shocking ali - ta on je makar to svesno odlucio za razliku od Bili koja je jos mnogo mladja bila bacena u bordel. Posmatrajuci ovaj svet Noel je naucio mnogo te dobio materijal koji ce potrajati decenijama. Njegovi komadi se jos uvek izvode u velikom broju, ne gubeci popularnost; kaze se da se u svakom momentu u svetu igra neki Coward play. Prvi takav komad napisao je vec sa sesnaest godina, one godine kada mu je ljubavnik preminuo od tuberkuloze; prvi veliki uspeh postize 1923.  godine kada se postavlja njegov komad The Young Idea u kome je i sam bio glumac. Tada se i javlja pojam noelism. Prvi Noelov klasik potice iz 1925. godine - to je  Hay Fever koji su poredili po brilijantnosti sa Oskarovim Ernestom.

Noelovi komadi su zabavljali, jer su to vecinom komedije, ali i sokirali javnost jer se tu otvoreno govorilo o seksualnim odnosima, nimfomaniji cak, drogama i alkoholu. U komadu Fallen Angels, na primer, dve sredovecne nimfomanke sede i opijaju se razgovarajuci dok cekaju zajednickog ljubavnika. Najveci skandal, onaj kada se desavalo i da ga pljuju na ulici, izazvao je medjutim - The Vortex; sa njim on je doziveo veliki finansijski uspeh ali je jedna od tema bila upravo narkomanija u visim klasama, kao i njihova seksualna raskalasnost, sto se mnogima nije svidelo.

Pa ipak, oni njegovi najveci i najpoznatiji komadi jesu ipak komedije. Mnogi od njih su uspesno i filmovani (postoji vise od 15 filmova radjenih po njegovim komadina, prvi vec iz 1928. godine, poslednji, po istom komadu je iz 2008.) a ja cu ovde pomenuti dva najskorija : Relative values iz 2000. godine (sa Kolinom Firtom, Dzuli Endruz, Stivenom Frajem i Stivenom Boldvinom) i Easy Virtue iz 2008. godine (sa, opet, Kolinom Firtom ali i Kristin Skot Tomas, Ben Barnsom i Dzesikom Biel); ovaj drugi ujedno je taj pomenuti rimejk onog prvog Noel Coward movie iz 1928. Oba su zabavna ( fine British humor) mada ni jedan nije dobio neku veliku ocenu na IMDb; ja ih ipak preporucujem ako se ima taste za britanski humor i podsecam da je IMDb americki sajt after all ;) Kolin je, naravno, u oba ova filma najbolji u svojoj ulozi,on je za ovakve stvari prosto stvoren (i, ne, ovaj moj blog nije ipak prekriveni Colin Firth fan site;) mada je jako lepo videli i divnu Dzuli Endruz. Dzesika Biel je , naprotiv, uzasno iritantna i ja bih volela mnogo vise da je u njenoj ulozi bila Skarlet Johansen ili tako neko :) Trejleri se mogu pogledati ovde i ovde.

No sad, nakon svega, trebalo bi povezati Dinu i Noela. Osim sto su se bavili sou biznisom i sa time poceli poprilicno rano te jos bili i veoma uspesni - oni nemaju gotovo nista zajednicko te je, naoko, tesko povezati crnoputu kraljicu bluza i Ser Noela. Medjutim, postoji veza koja bi verovatno svakome bila jasna da nisam sakrila jedan vital piece of information. Naime, Noela su cesto nazivali Master a evo i objasnjenja zasto :

There are probably greater painters than Noël, greater novelists than Noël, greater librettists, greater composers of music, greater singers, greater dancers, greater comedians, greater tragedians, greater stage producers, greater film directors, greater cabaret artists, greater TV stars. If there are, they are fourteen different people. Only one man combined all fourteen different labels – The Master.

Noel je, dakle, pored svega sto je bio nalazio talenta i vremena da bude i kompozitor i song writer i to veoma uspesan. Ova njegova muzika cesto je pratila komade koje je pisao i u kojima je i glumio ali su neke od njih zivele i zivot za sebe te se sada vise ni ne pamti ko ih je napisao. Jednu takvu fantasticnu pesmu pevala je i Dina i ne samo to - vec je njena interpretacija i sada najpoznatija a ja mislim i daleko najbolja. Tu sam pesmu prvi put cula u reklami za Levi's iz 1992. godine kao jedva tinejdzerka; naravno da tada nisam znala nista o njoj, o Dini ili Noelu. No ta me je pesma oduzela trenutno pa sam za njom posle dugo tragala. Ne secam se kada sam je nasla kao ni kad asam saznala ko je peva. Ostala je jedna od onih koje mogu slusati do besvesti i koja me uvek pomalo najezi. Evo je :

Ne znam da li su se Noel i Dina upoznali ili barem sreli; to je sasvim moguce jer je Noel cesto odlazio u Ameriku i tamo bio omiljen i popularan. Ne samo to vec se, da bi izbegao ogromne poreze u Engleskoj nakon II svetskog rata, a kao mnogi njegovi poznati prijatelji, on preselio na Havaje. Dina je, takodje, gostovala u Engleskoj gde je podjednako ushitila i skandalizovala javnost izjavama poput There is only one queen, Elisabeth is the imposter. Ovu pesmu ona je snimila 1952. godine tacno dvadeset godina nakon sto ju je Noel napisao; aranzman kakav je ovde zasluga je brilijantnog Kvinsi Dzonsa koji je za Dinu rekao She could take the melody in her hand, hold it like an egg, crack it open, fry it, let it sizzle, reconstruct it, put the egg back in the box and back in the refrigerator and you would've still understood every single syllable. U originalu ova pesma je napisana za mjuzikl pa su je izvodile cetiri pevacice jedna za drugom. Noel je za Americko izvodjenje osmislio i musku varijantu gde je homoseksualni ton bio jasan te nikada nije izvedena.

No, a otkud sada jos Keri Grant u ovoj prici ? Well, njegov prvi film, Blonde Angel sa Marlen Ditrih, izasao je 1932. godine. Drugim recima - Keri Grant je the boy o kome je Noel pisao ...

On the silver screen
He melts my foolish heart in every single scene ...

Sa pasnjaka do naucenjaka

Neverovatno je i sramno koliko malo znamo o ljudima koji su u neka jos posve smutna i teska vremena uspeli da prevazidju ne samo sredinu iz koje su potekli, ne cak samo ni veliku, svetlu i civilizovanu Evropu vec i Ameriku, taj udaljeni i tada jos pomalo divljacni kontinent, zastrasujuce dalek, po geografiji i po obicaju; ti su ljudi postali divovi, giganti covecanstva, koje medjutim izgleda znaju i postuju vise tamo, u toj daljini, nego sto je to slucaj ovde, iz zemlje i nacije iz koje su potekli. Naravno, mislim pre svega, ali ne samo, na trojicu takvih nasih velikih, ako ih uopste nasima jos smemo zvati : Teslu, Milutina Milankovica i gospodina sa fotografije levo - Mihajla Pupina. Sa Teslom jos najbolje stoje stvari; pored toga sto volimo najpre da kazemo da je bio Srbin, zbog disputa sa Hrvatima, secamo se jos poneke price : znamo da je mazio kao decak onu macku i bio odusevljen onim iskricama elektriciteta; znamo i to da se svadjao sa Edisonom oko onih sijalica i da je Edison njega pokrao; poznato nam je jos i to da se druzio sa Markom Tvenom i prevodio mu Zmajevu poeziju dok se on igrao sa njegov gedzetima; naravno, nema ni te umetnicke duse, koja vrlo malo mari za nauku, a da ipak ne zna bar to da nam je on zasluzan za ovaj osvetljeni svet u kome zivimo. Simpatican nam je i stoga sto je hranio golubove u Central Parku, i stoga sto je bio, sve u svemu, malo sasav. Sa Milutinom Milankovicem pak - stvari stoje potpuno drugacije : jedva da smo svesni da je taj covek postojao, mada je pre par godina bila izlozba o njemu u SANU; mozda smo naculi da se nesto bavio ledenim dobima i izracunavao neki kalendar; mozda jos i to o nekakvim kraterima na mesecu koji po njemu nose ime. Mihajlo Pupin nalazi se negde izmedju poznavanja Tesle kao gotovo neke licnosti iz legendi i Milankoviceve opskurnosti. Svi smo culi za njega, imamo i institut koji nosi njegovo ime; ali - koliko zapravo o njemu znamo?

Evo sta sam ja znala o Pupinu od ranije :

1) bio je naucnik

2) poreklom je iz Vojvodine ali je ziveo najveci deo zivota u Americi (gde je veoma uspeo)

3) njegov portret je naslikao Paja Jovanovic 1903. godine a koji se sada nalazi u Narodnom muzeju u Beogradu

Za ovo (ne)znanje, kojeg se jako stidim, krivim direktno nase skolstvo. Ne znam kako vi ali ja se ne secam ni jednog jedinog casa u skoli koji je bio posvecen ovim ljudima. Naravno, moralo se uciti o njihovim pronalascima, teorijama i ponesto o patentima ali se to prvensveno odnosilo na Teslu, dok Milankovica niko nikada ni spomenuo nije. Verujem da bih tokom skolovanja imala potpuno drugaciji odnos prema (pre svega) prirodnim naukama da im je neko dao lice, nesto sa cim se da povezati. Jer, zaista je tesko poverovati u ono sto je moja profesorica iz srednje skole govorila - da je fizika zapravo poezija - kada se ona manifestuje uglavnom kroz ona dozlaboga dosadna izracunavanja kada ce se neka dva automobila sresti i tako to. Jeste, mislila sam ja, regular Shakespeare. Bas mi se fucka i kada ce se sresti i koliko je ubrzanje necega pod dejstvom neceg drugog i tome slicno. Niti sam se nesto ushicivala time da znam od cega se sastoji kuhinjski deterdzent i kako (i zasto) on rastvara masti. Tja, vazno je da ih rastvara :) Verujem da je to tako sa mnogim umetnicki nastrojenim drustvenjacima ovde na blogu. To nas sve, zaista, nije interesovalo, te smo lepo sedeli u poslednjim klupama i citali ... Hesea ili Rilkea na primer ... dok su oni, ti nasi nastavnici i profesori, crtali nesto nerazumljivo po tabli, nekakva slova i brojeve. No, da je neko uzeo na sebe da nam priblizi te ljude, isprica nesto o njima, o vremenu u kome su ziveli, o njihovim teznjama i slicno - verujem da bi sve bilo drugacije. Nekima od nas potrebno je lice koje stoji iza tih brojeva i formula. Cak i matematika moze biti interesantna ako se predstavi onako kako je to ucinio Deni Gedj u - Papagajevoj teoremi. Znaci, moguce je. 

Od pre nekoliko godina znam jos nesto o Pupinu : napisao je autobiografiju. Ta njegova autobiografija, napisana na engleskom, prevedena je kod nas kao Sa pasnjaka do naucenjaka; odmah sam se zainteresovala, no, desilo se tako da sam tek sada naisla na nju u biblioteci i sinoc pocela da je citam. Ova Pupinova autobiografija  (u originalu From Immigrant to Inventor) izasla je 1923. godine u Americi; 1929. godine u Srbiji se pojavio prevod. Cudno mi je, medjutim, sto su toliko cekali da se dosete da je prevedu - jer, Pupin je za ovo svoje delo zapravo dobio Pulicerovu nagradu ! i ne samo to vec je ova knjiga (doduse u skracenom izdanju) bila uvrstena u skolsku lektiru u Americi. Isprvite me ako gresim ali mislim da to nikada nije bila i kod nas. Knjiga koju ja citam novo je izdanje, iz 2009. godine, koje je izdao Zavod za unapredjivanje obrazovanja i vaspitanja i Istrazivacki centar ICNT ; dopunjeno je potpunom listom patenata kao i korisnim komentarima. Sve u svemu knjiga koji nije bas obvious choice za nas drustvenjake, ali izbor koji i nakon samo pedesetak strana vec mogu od srca da preporucim. To stoga sto ne samo sto smatram da je lepo, pa cak i duznost, nesto znati o ovakvim ljudima (za mene zaista jedini pravi oblik patriotizma : znati svoju istoriju,u najsirem smislu, koje su i oni deo i njeno mesto u istoriji sveta) vec i stoga sto je on zaista lepo pisao, o cemu govori i ta Pulicerova nagrada. On pise jednostavno i elegantno, kao sto kazu da je i Tesla pisao; prevod je takodje veoma lep i u duhu vremena u kome je delo nastalo, tako da se cesto zaboravlja da je Pupin uopste i pisao na engleskom jeziku. 

Vec iz predgovora saznajemo svasta uzbudljivo sto najavljuje zanimljivosti na koje ce se kasnije naici u knjizi : ne samo sto je bio cenjeni naucnik i profesor na Univerzitetu Kolumbija, te predsednik raznih institucija i udruzenja, izmedju ostalog i americke akademije nauka, Pupin je bio i poprilicno uticajna licnost : licno je poznavao predsednika Vudro Vilsona te je, izgleda, memorandum koji je njemu  Pupin poslao 1919. godine direktno zasluzan za stvaranje one Jugoslavije kakvu smo posle znali : Banat, Bled, Dalmacija, Medjumurje, Baranja i deo Ohridskog jezera tako bi bili izgubljeni a Pupinovim doprinosom su ipak bili dodati novoj drzavi. Pored toga Pupin je i materijalno drzavi pomagao tokom prvog svetskog rata a narocito nakon njega : on licno izdvojio ogromnih 100 000 $ za obnovu crkava, skola i muzeja; potom jos 25 000 i 50 000 $ za memorijalni fond svoje majke i svoj, usmeren ka stipendiranju ucenika. Pomagao je i muzeje (Narodni muzej u Beogradu i Umetnicki muzej u Zagrebu) a na kraju ostatak svoje imovine dodelio svom Kolumbija univerzitetu, kako bi se finansirala istrazivanja u fizici i fizickoj hemiji. Od 1927. godine na Kolumbiji postoji zgrada Odseka za fiziku koja nosi naziv Pupinova laboratorija u kojoj je potom doslo do velikih otkrica i napretka u nauci : dvojica njegovih ucenika dobili su Nobelovu nagradu. 

Pored toga sto je lepo napisana, pitko i sarmantno, Pupinova autobiografija nudi i mnoga saznanja o zivotu tog vremena. Naravno, on pocinje svoju pricu od detinjstva u Idvoru, malom banatskom mestu koje se danas nalazi u okviru opstine Kovacica, odakle poticu svi oni slikari naive. Tada je to, razume se, bila Austrugarska, onaj ugarski deo, gde su od kraja 17. veka ziveli srpski granicari. Od takvih i Pupin potice i on se time veoma dici : to je svet koji je u velikom broju (od nekih 70 000) sa Arsenijem III Carnojevicem presao iz turske Srbije, preko Dunava, u Monarhiju. Tom prilikom postignut je sporazum po kome su Srbi dobili privilegije da bi se zauzvrat borili protiv Turaka koji su jednako nadirali u zelji da prodru do Beca. To su, dakle, bili ratnici, te ni jedna generacija nije bila postedjena ratovanja. Medjutim, nakon revolucije 1848/49 u kojoj se i mladi Djura Jaksic borio, car je, reklo bi se nicim izazvano, te privilegije ukinuo te ostavio Srbe, koji su se, dakako, borili na strani krune, Madjarima na odmazdu. Tada su portreti cara, koji su do tog trenutka jednako stajali u svim srpskim kucama, pored slavske ikone i portreta patrijarha, skinute sa zidova. Pupin je smatrao da je ovom izdajom od strane cara otpoceo kraj tog carstva i zacetak zarkog nacionalizma kod Srba (mada ne samo kod njih) koji su do tada voleli zemlju u kojoj su ziveli. Taj nacionalizam veoma je prisutan i kod Pupina, kao i veliki ponos time sto je potomak hrabrih granicara. 

No, ovi su se granicari, pored Turaka i, kasnije, Madjara, borili i u svim drugim ratovima koje je vodila carska kruna, pa tako i u Napoleonovim ratovima pa i u Italiji tokom vremena Garibaldija koga su veoma simpatisali iako su se protiv njega tukli. Pupin opisuje te sedeljke, posela kako ih on zove, kada su se, s veceri, okupljali u kucama, pored vatre, da bi pripovedali price iz tih ratova, opisivali sve sto su videli i onda jos povlacili neke veoma simpaticne paralele koje su me ne malo zasmejale : u svom shvatanju stvari, veoma pod uticajem legendi, narodne poezije i biblijskih prica, ovi mahom nepismeni ljudi koje je Pupin smatrao mudracima, poredili su tako strane vodje sa srpskim te je Garibaldi bio italijanski Karadjordje, Linkoln americki Kraljevic Marko ;) Tesko nam je sada vec da zamislimo to vreme, te mracne noci i pripovedanja pored vatre, te narodne pesme koje su za njih bile istorija i jedna vecno zivuca stvarnost; to nepostojanje drzave, radjanje neke nacionalne ideje i svesti sa obe strane Dunava i vaznost Svetozara Miletica, na primer, u srcima tadasnje omladine; on je nama sada vec samo Mestrovicev spomenik tamo ispred katedrale.

Pupin govori o tome jer je takav okvir imao njegov najraniji zivotni dojam; cak je u par navrata i umalo izbacen iz skole u Pancevu zarad tog mileticevskog nacionalizma; no on govori i o drugome - o cuvanju volova tokom letnjih noci i komunikaciji koju su decaci izmislili zabodenim nozevima u zemlju; potom o svojoj nepismenoj majci koja je medjutim izvanredno poznavala Bibliju i koja mu je, govoreci o sv. Savi promenila misljenje o ucenju i skoli koja ga je do tada slabo interesovala; ta majka je donela i presudnu rec u svadji sa ocem a povodom Bendzamina Franklina i sv. Ilije, sto je meni za sada medju najsimpaticnijim epizodama : naime, vrativsi se iz skole u Pancevu na ferije Mihajlo je jedva docekao da na poselu isprica sta je sve naucio a narocito ono o gromovima i munjama i kako oni nastaju; medjutim, nakon sto je to ispricao kroz pricu o Bendzaminu Franklinu, otac ga je optuzio za jeres : ta, svi znaju da gromove stvara sv. Ilija kada se kolima kroz raj vozi ! Zar on zaista smatra da je taj amerikanac, koji se igra sa zmajevima kao neko derle, pametniji od mudraca iz Idvora ? Mihajlo je utekao, plaseci se oca; no, majka je bila ta koja je rekla kako, zaista, nigde u Bibliji nema dokaza da sv. Ilija proizvodi gromove; mozda je amerikanac ipak u pravu. Tako su se Mihajlo i otac izmirili :)

Ova majka bila je ta koja je insistirala da Mihajlo ide u skole. Posle incidenta sa gazenjem carske zastave, kada je opet bio pred iskljucenjem iz skole, roditelji su pristali da ga, po predlogu pancevackih prote i ucitelja, posalju u Prag. On o sebi tada govori kao o decaku, iako je izgleda imao tada vec 19 godina; pa opet, i sa toliko godina gotovo je nemoguce zamisliti kako je njemu taj put izgledao a kako njegovim roditeljima. Mi sada drhtimo kada nam deca idu na ekskurzije sa svojim drugarima i profesorima; on je u svet posao sam, sa nesto malo novca, preobuke, jednim kozuhom i subarom; imao je i pecenu gusku koju su mu, medjutim, ukrali jos pre Sremskih Karlovaca. Trebalo bi zamisliti nekoga ko nikada u zivotu nije izasao iz Banata, kojemu je Pancevo bilo vrhunac svakog puta : i taj sada treba da se vozi brodom do Budimpeste, potom pronadje tamo zeljeznicku stanicu i sedne u pravi voz, a da uopste ne divani Madzarski, i onda jos u po noci presedne u drugi jedan da bi stigao u Prag. Pa ipak, kao u nekoj bajci u kome junaci dozivljajvaju razne nesrece da bi im onda ipak dosla malo nadana i ocekivana pomoc, i Mihajlo je imao srece : u Budimpesti, koja ga je svojim sjajem i velicinom odmah pomutila, prepoznao ga je po subari i kozuhu jedan Srbin; on ga je ukrcao na pravi voz. Medjutim, Mihajlo je prespavao trenutak kada je trebalo da presedne u voz za Prag, te je umesto u njega stigao u - Bec. Tamo su ga docekali neljubazno i prezrivo. Jako je smesan momenat kada ga odvode kod nekakvog upravnika zeleznice ili sto slicno : 

Okovratnik, rukavi i kapa ovog coveka bili su izvezeni zlatnim siritom, a izgledao je tako strog i ozbiljan kao da je citava carevina na njegovim plecima i on vodi o njoj brigu.

- Kapu dole, nevaspitana seljacino ! Zar ne znas kako se stoji pred pretpostavljenim ? promrmljao je on obracajuci mi se. Spustio sam svoje sarene torbe, skinuo kozuh i pokrio njime torbe, skinuo subaru i onda sam ga pozravio na tipican granicarski nacin. Pomislio sam u sebi da je preda mnom sam car , a ako je tako, pomislio sam, da li je saznao da sam na proslavi prvog maja u Pancevu gazio njegovu zuto-crnu zastavu. Konacno, sabrao sam svu snagu i poceo da se izvinjavam :

- Vase milostivo velicanstvo, oprostite mi sto nisam ukazao duzno postovanje svojim pretpostavljenim, ali ovo je za mene nepoznat svet i strah za moje stvari kriv je sto mi ruke nisu bile slobodne, tako da nisam skinuo svoju subaru kada sam pristupio Vasoj blistavoj uzvisenosti.

 Primetio sam da je ovaj nas razgovor privukao paznju osoba oko nas, a  narocito doje starijih putnika, jednu gospodju i gospodina.

- Sto se plasis za svoje torbe ? - rekao je ovaj visoki cinovnik. Nisi na divljem Balkanu, zemlji lopova. U Becu si, u prestonici njegovog velicanstva cara Austro-Ugarske.

- Da - odgovorio sam - ali samo pre dva dana su mi ukrali iz jedne od ovih torbi pecenu gusku u carstvu njegovog velicanstva, a moj otac mi je pricao da su bas ovde u Becu pokradena sva prava i povlastice Vojvodine i Vojne granice.

Onaj par koji se za razgovor zainteresovao, na kraju mu je kupio kartu do Praga. Posto je delio sa njima kupe u vozu saznao je da su oni Amerikanci (  Amerika ! - uzviknuo sam uzdrhtao od uzbudjenja. Onda Vi mora da znate mnogo o Bendzaminu Franklinu i njegovom zmaju, i o Linkolnu, americkom Kraljevicu Marku. :))) Tako je Mihajlo jos jednom imao srece pa je stigao i do Praga citav, mada bez guske. 

Ovakvih epizoda ima dosta i on se uopste ne libi da pokaze svu divnu naivnost sebe mladica koji tek sto je nos promolio iz Idvora, banatskog sela. Veoma je sarmantan, ima osecaj za smesno a u isto vreme, govoreci o svemu tome bez nekakve samoironije vec i sa cak ponosom, cini da moj smeh bude sasvim blagonaklon. Jer, zaista sam se par puta zasemejala od srca, naglas. Mihajlo u Pragu nije ostao dugo niti se pokazao kao neki odlican djak : kao sto je u Pancevu bio zauzet druzenju sa srpskim nacionalistima - tako su ga ovde odmah usvojili ceski; pitanje je kako bi se sve to zavrsilo da mu naprasno nije umro otac; on potom ubrzo odlucuje da spakuje svojih par stvari i ukrca se na brod za Ameriku. Da bi ovo postigao morao se odreci tako reci svega - prodao je svoje knjige, svoj kozuh i subaru; kada je platio kartu imao je samo ono odelo koje je na sebi nosio, par kosulja i - 5 centi. Danas je nama potpuno nezamislivo da bi se usudili da se uputimo tako sami u Ameriku sa tako malo znanja o svetu, sa apsolutnim neznanjem engleskog jezika, bez ikakve zavrsene skole ili zanata i sa tih nistavnih 5 centi u dzepu; medjutim, vec na samom pocetku autobiografije on kaze :

Kada sam se iskrcao pre cetrdeset i osam godina u Kasl Gardenu, imao sam u dzepu svega pet centi. I da sam umesto pet centi doneo pet stotina dolara, moja sudbina u novoj, meni potpuno nepoznatoj zemlji, ne bi bila nista grukcija. Mladi doseljenik, kao sto sam ja tada bio ja i ne pocinje nista dok ne potrosi sav novac koji je poneo sobom. Ja sam doneo pet centi i odmah sam ih potrosio na jedan komad pite od sljiva, sto je u stvari bila nazovi pita. U njoj je bilo manje sljiva a vise kostica ! A da sam doneo i pet stotina dolara, trebalo bi mi samo malo vise vremena da ih utrosim, verovatno na slicne stvari, a borba za opstanak koja me je ocekivala ostala bi ista. Za mladog doseljenika i nije nesreca da se ovde iskrca bez prebijene pare u dzepu; za mladog coveka uopste nije nesreca biti bez novaca, ako se odlucio da sam sebi krci put samostalnom zivotu, pod uslovom da u sebi ima dovoljno snage da savlada sve teskoce sa kojima bi se skuobio.

Tako je on, bez igde iceg, krenuo put Amerike, u zemlju Franklina i Linkolna; kao sto rekoh, prodao je gotovo sve sto je imao, tu ukljucivsi i kozuh i subaru :

Na put sam posao sa jednim odelom na sebi, nekoliko kosulja i jednim turskim crvenim fesom koji niko nije hteo da kupi. I zasto da covek lupa glavu oko tople odece kada ide u Njujork ? Zar nije Njujork mnogo juznije od Panceva, i zar se moze pomisliti da Amerika nije topla zemlja kad se covek seti onih brojnih slika golih indijanaca. 

...

Nekoliko dana kasnije, moj brod Vestfalija, krenuo je na put 12. marta 1874. godine. Posle nekoliko dana moja majka je primila pismo poslato iz Hamburga, u kome sam joj najtoplijim recima objasnio da sam, po mome misljenju, prerastao skole, ucitelje i nastavne metode u Pragu i da sam radi toga resio da otputujem u zemlju Franklina i Linkolna, gde je narod mudriji i zna vise nego sto je sam sv. Sava znao. Uveravao sam je da cu sa njenim blagoslovom i pomocu bozjom svakako doci do uspeha i obecao joj da cu se uskoro vratiti obogacen velikim znanjem i pocastima. 

Tako je Mihajlo sa nekim meni gotovo neshvatljivim pouzdanjem - koje je jos samo u to vreme valjda i postojalo - odlazi u Ameriku. Sta je posle bilo i na koji nacin cekam da saznam od njega i njegovih reci. Stigla sam to trenutka kada je napustio svoj prvi posao u Americi (koji je ukljucivao pazenje na dve mazge koje vuku djubrivo) i sada krece dalje; jedna njemu draga devojka, koju je iz miloste zvao vila pomogla mu je u medjuvremenu da savlada engleski; jednom posto se izjasnila da misli da je smart on se jako trudio da to i pokaze. Uskoro je vec sasvim lepo mogao voditi razgovore pa joj je pricao o Kraljevicu Marku a ona njemu o, recimo, Vasingtonu. Na kraju cu jos dati i malo duzi deo njegovog opisa puta, da bi se stekla potpunija slika  o tome sta je on sebi preduzeo tim putovanjem, kao i deo po samom prispecu. Sve ovo o cemu sam govorila nalazi se u prvih pedesetak strana knjige te se  nadam da je to bilo dovoljno da nekoga zainteresuje da procita je procita i sazna o Pupinu od Pupina, a bez velikih spoilera :) Mozda predlog za sajam, mozda za biblioteku.

Opis putovanja ka Novom svetu koji sledi interesantan je vec po sebi; meni je dodatno interesantan i stoga sto se tako i moj jedan pradeda uputio ka zemlji americkog Karadjordja te pokusavam da zamislim sta je tada doziveo i video. Ovaj moj pradeda nije, medjutim, tamo dugo ostao : po izbijanju I svetskog rata on je odlucio da se vrati preko sedam mora nazad u Srbiju i bori za nju. Nestao je u tom ratu, sto se kaze, u akciji. Ta njegova, ma koliko kratka, americka avantura, budi u meni raznorazna pitanja i maste. No evo sada ovog Mihajla kako opisuje svoje putovanje preko Atlantika :

Onaj ko nije presao burni Atlantik u martu, u jeftinoj klasi iseljenickog broda, taj slabo zna sta su muke. Ja sam zahvalan zvezdama sto su ondasni iseljenicki zakoni bili drukciji od danasnjih, jer da nije bilo tako, ja danas ne bih bio medju zivima. Izdrzati sve one muke na uzburkanom Okeanu, a pri tom ocuvati onu ruzicastu sliku o obecanoj zemlji, veliko je iskusenje za decacke nerve i njegovu fizicku snagu. Ali doziveti da budem vracen bez pare u dzepu i bez ruzicastih snova, bilo bi previse za svakog coveka, osim ako nije lisen svakog tananijeg osecanja. Mnoge noci sam proveo na iseljenickom brodu pribijen uz topli dinjak i pomicao se cas tamo cas ovamo da bih izbegao nalete hladnih vetrova. Sve sto sam imao na sebi bilo je jedno lako odelo. Ostalo sto sam nekad imao pretvorio sam u novac da bih kupio kartu za brod. Nije mi preostalo nista novca da bih mogao kupiti strunjacu i cebe za moj lezaj na brodu. Zato i nisam mogao da tamo spavam za vreme hladnih martovskih noci iz krajnje neudobnosti. Da nije bilo toplog brodskog dimnjaka, verovatno bih umro od hladnoce. U pocetku sam se morao boriti da bih obezbedio sebi mesto pored dimnjaka, ali kada su iseljenici shvatili da nemam tople odece, prestali su da me potiskuju ... U jednom naletu vetra odleteo mi je sesir sa glave i sve sto mi je ostalo da se pokrijem, bio je jedan crveni fes kakav nose Srbi u Bosni. Samo providjenje me je spasilo da i njega nisam prodao u Pragu. Ali zbog fesa vecina iseljenika je smatrala da sam Turcin pa se nisu mnogo osvrtali na moje tegobe.

Uprkos svega, u toku dana osecao sam se snazan i jak, ali nocu moje srce je uznemireno treperilo kada sam usamljen u strasnom mraku stajao uz dimnjak i nazirao bele penusave vrhove talasa koji su bili veliki kao planine, a jurisali su na zaljuljani brod kao podivljali zmajevi. Samo cvrsta vera u boga i uverenjeda ce uslisiti molitve moje majke, dala mi je snage da savladam strah i da se hrabro suocim sa strahotama razbesnelog okeana.

Cetrnaestog dana, rano izjutra, ukazala se niska obala Long Ajlenda. U sarenoj gomili uzbudjenih iseljenika verovatno nije bilo srecnijeg coveka od mene kada sam ugledao obecanu zemlju. Bilo je vedro, blago i suncano martovsko jutro, a kako smo se priblizavali njujorskoj luci, topli suncevi zraci kao da su topili onu hladnocu koja se sakupila u mom telu od stalnog izlaganja ledenim vetrovima severnog Atlantika. Osecao sam se kao neka druga osoba, a svaki novi prizor koji se ukazivao sa broda u toku priblizavanja Novom svetu kao da mi je nagovestavao da cu biti docekan dobrodoslicom. 

Oko broda je sve vrvelood zivota i uzurbanosti a to je dostiglo vrhunac kada smo usli u njujorsku luku. Prizor koji se tada ukazao pred mojim ocima bio je nov i zadivljujuci.  Prvi utisci iz Budimpeste i Praga bili su bleda slika prema ovoj velicanstvenoj stvarnosti koja mi se ukazala u njujorskoj luci. Bezbrojni camci bili su nacickani uz obe obale ove velike reke; razne vrste brodova jurili su brzo u svim pravcima po zalivu; mnogobrojni brodovi za prevoz putnika bili su puni ljudi i izgledalo je da jedna grupa zuri na jednu stranu dzinovske metropole , dok druga sa istom zurbom hita da se prebaci na drugu stranu obale. Cinilo mi se da svaka od ovih gomila zuri da bi obavila neke vazne poslove. Grad na obe strane obale izgledalo je da brekce od raznih poslova.

...

Kad je brod prosao mimo Kasl Gardena, cuo sam nekog ko je rekao : "Ovo su vrata Amerike". Posle nesto vise od jednog sata svi smo stajali pred ovim vratima. Iseljenicki brod "Vestfalija" pristao je u Hobokenu, a onda nas je jedan manji brod prevezao u Kasl Garden. Bili smo pazljivo pregledani i ispitani. Kad dodje red na mene, cinovnici koji su nas ispitivali vrteli su glavama kao da im se cinilo da nisam za iskrcavanje. Priznao sam im da imam samo pet centi u dzepu, da nemam nikog poznatog u Americi i da nikog u ovoj zemlji ne poznajem izuzev Franklina, Linkola i Heriet Bicer Stouv, ciju sam pricu "Cica Tomina koliba" citao u prevodu. Moj nastup napravio je veliki utisak na jednog od cinovnika koji je bio bez noge i oslanjao se na staku. Pogledao me je ljubazno a oci su mu veselo bljesnule i obratio mi se na nemackom : "Imao si dobar ukus kada si birao svoje poznanike u Americi."

Pupinova knjiga se na internetu moze citati ovde.

Oscar - the (un)happy prince of wit

Kada sam razmisljala o tome kako da obelezim rodjendan dragog Oskara shvatila sam da mi je potpuno nemogucno da to uradim sensibly : Oskar pripada onoj skupini o kojima mi je veoma tesko da pisem jer ih toliko volim; iz preterane ljubavi prema takvima gubim svu objektivnost, postajem sklona preterivanjima razne vrste a onda se neretko u svemu tome i poprilicno izgubim. Kako zbog svega toga ne bih pocela da dešperiram odlucila sam se ovom prilikom za srednje resenje : navescu neke Oskarove citate koje cu onda pokusati da propratim nekim svojim komentarima. Ali, beware u svakom slucaju ovo ce biti  jedan veoma dugacak blog ;)

Kada se pomene Oskar Vajld najcesce se pomisli na njegov jedini roman - Slika Dorijana Greja; neko bi se mozda setio i pojedinih njegovih komada a vec retko ko njegovih bajki ili pak poezije. Zapravo, iako su citali ili su im citane ove njegove divne tuzne bajke, vecina ipak ni ne zna da su one zapravo njegove; takav je bio slucaj i samnom sve dok nisam saznala da je on uopste i postojao (u detinjstvu tako sta najcesce ipak ne znamo). To su pre svega Srecni princ i Sebicni dzin, bajke koje su se nalazile, prepricane, u onim kompletima zutih i plavih knjizica koje je vecina nas imala u detinjstvu. Oskarove bajke su drugacije, pa cak i tako prepricane zadrzavale su taj neki sasvim poseban smek koji valjda dolazi, izmedju ostalog, i od toga sto su zaista veoma tuzne : tu se najcesce neko zrtvuje zarad nekog ili neceg drugog te se sve cesto zavrsava smrcu - sebicni dzin umire na kraju bajke, slavuj se svojevoljno nabada na trn, probijajuci sebi srce, kako bi mladic dobio tu specijalnu crvenu ruzu za svoju dragu, srecni princ se odrice svih svojih ukrasa, na kraju i safira iz ociju a lastavicu koja mu je pomagala noseci te dragulje siromasnima zatice zima, te umire kraj stopala srecnog princa ... ovu bajku sam mozda i najvise od svih volela iako je taj sretni princ izgledao tako tuzno bez svih tih svojih ukrasa dok me je lastavicina smrt dovodila do suza.

Then the snow came, and after the snow came the frost. The streets looked as if they were made of silver, they were so bright and glistening; long icicles like crystal daggers hung down from the eaves of the houses, everybody went about in furs, and the little boys wore scarlet caps and skated on the ice.
The poor little Swallow grew colder and colder, but he would not leave the Prince, he loved him too well. He picked up crumbs outside the baker’s door where the baker was not looking, and tried to keep himself warm by flapping his wings.
But at last he knew that he was going to die. He had just strength to fly up to the Prince’s shoulder once more. ‘Good-bye, dear Prince!’ he murmured, ‘will you let me kiss your hand?’
‘I am glad that you are going to Egypt at last, little Swallow,’ said the Prince, ‘you have stayed too long here; but you must kiss me on the lips, for I love you.’
‘It is not to Egypt that I am going,’ said the Swallow. ‘I am going to the House of Death. Death is the brother of Sleep, is he not?’
And he kissed the Happy Prince on the lips, and fell down dead at his feet.
At that moment a curious crack sounded inside the statue, as if something had broken. The fact is that the leaden heart had snapped right in two. It certainly was a dreadfully hard frost. Early the next morning the Mayor was walking in the square below in company with the Town Councillors. As they passed the column he looked up at the statue: ‘Dear me! how shabby the Happy Prince looks!’ he said.
‘How shabby indeed!’ cried the Town Councillors, who always agreed with the Mayor, and they went up to look at it.
‘The ruby has fallen out of his sword, his eyes are gone, and he is golden no longer,’ said the Mayor; ‘in fact, he is little better than a beggar!’
‘Little better than a beggar’ said the Town councillors.
‘And here is actually a dead bird at his feet!’ continued the Mayor. ‘We must really issue a proclamation that birds are not to be allowed to die here.’ And the Town Clerk made a note of the suggestion.
So they pulled down the statue of the Happy Prince. ‘As he is no longer beautiful he is no longer useful,’ said the Art Professor at the University.
Then they melted the statue in a furnace, and the Mayor held a meeting of the Corporation to decide what was to be done with the metal. ‘We must have another statue, of course,’ he said, ‘and it shall be a statue of myself.’
‘Of myself,’ said each of the Town Councillors, and they quarrelled. When I last heard of them they were quarrelling still.
‘What a strange thing!’ said the overseer of the workmen at the foundry. ‘This broken lead heart will not melt in the furnace. We must throw it away.’ So they threw it on a dust-heap where the dead Swallow was also lying.
‘Bring me the two most precious things in the city,’ said God to one of His Angels; and the Angel brought Him the leaden heart and the dead bird.
‘You have rightly chosen,’ said God, ‘for in my garden of Paradise this little bird shall sing for evermore, and in my city of gold the Happy Prince shall praise me.’

Knjigu bajki The Happy Prince and other stories Oskar je izdao 1888. godine : jos uvek ne jako proslavljen iako je pisao za novine i zurnale, pa je cak imao i poneki neuspeli komad, on je poznatiji bio kao neobicna figura koja drzi predavanja (u Americi i Francuskoj kao i u Engleskoj) o estetizmu i dekadenciji nego po svojim delima. Do tada on je vec bio ozenjen Konstancom (My constant Constance) sa kojom je dobio i dva sina; medjutim, vec je dve godine znao i za svoju pravu prirodu koju mu je otkrio mladi Robi Ros koji je nacinio svojim zadatkom da Oskara zavede. To je takodje vreme kada Oskar pocinje ozbiljno da pise (ili - da pise ozbiljne stvari) : napustivsi zurnale on se posvecuje razvijanju svojih ideja kroz eseje poput The Soul of Man Under Socialism ili The Decay of Lying ; no ono najvaznije bilo je to da je u ovom periodu napisao i svoj jedini roman, toliko poznati The Picture of Dorian Gray.

The artist is the creator of beautiful things.
        To reveal art and conceal the artist is art's aim.
        The critic is he who can translate into another manner or a new material his impression of beautiful things.
        The highest as the lowest form of criticism is a mode of autobiography.
        Those who find ugly meanings in beautiful things are corrupt without being charming. This is a fault.
        Those who find beautiful meanings in beautiful things are the cultivated. For these there is hope.
        They are the elect to whom beautiful things mean only beauty.
        There is no such thing as a moral or an immoral book.
        Books are well written, or badly written. That is all.
        The nineteenth century dislike of realism is the rage of Caliban seeing his own face in a glass.
        The nineteenth century dislike of romanticism is the rage of Caliban not seeing his own face in a glass.
        The moral life of man forms part of the subject-matter of the artist, but the morality of art consists in the perfect use of an imperfect medium. No artist desires to prove anything. Even things that are true can be proved.
        No artist has ethical sympathies. An ethical sympathy in an artist is an unpardonable mannerism of style.
        No artist is ever morbid. The artist can express everything.
        Thought and language are to the artist instruments of an art.
        Vice and virtue are to the artist materials for an art.
        From the point of view of form, the type of all the arts is the art of the musician. From the point of view of feeling, the actor's craft is the type.
        All art is at once surface and symbol.
        Those who go beneath the surface do so at their peril.
        Those who read the symbol do so at their peril.
        It is the spectator, and not life, that art really mirrors.
        Diversity of opinion about a work of art shows that the work is new, complex, and vital.
        When critics disagree, the artist is in accord with himself.
        We can forgive a man for making a useful thing as long as he does not admire it. The only excuse for making a useless thing is that one admires it intensely.
        All art is quite useless.

The Preface to The Picture of Dorian Gray

Roman Slika Dorijana Greja isprva nije izasao kao knjiga vec je svoju premijeru imao u casopisu Lippincott's Monthly Magazine 1890. godine; pred izlazak romana u formi knjige (1891.) Oskar je ovaj tekst dosta izmenio : pored toga sto je izbacio neke nezgodne delove koji su se cinili suvise dekadentnim i onih previse homoerotskih, Oskar je dodao i citavih sest ili sedam poglavlja koji u prethodnom izdanju nisu postojali. Takodje, ovom prilikom dodat je i taj predgovor koji sam dala a koji se sastoji iz mnostva njegovih epigrama i izreka koji se cesto citiraju i van konteksta, kako je to cesto i sa ostalim njegovim delima. All art is quite useless tako moze delovati cudno dok se ne procita sve ono sto tome prethodi. Ovaj predgovor jeste zapravo neka vrsta odgovora i odbrane romana; nakon sto je izlazio u magazinu on nije docekan dobro, iako je izazvao izvesnu skandalizovanu zainteresovanost; kritika ga je smatrala u najboljem slucaju osrednjim dok je obicne ljude zgrazavao sav taj greh  te su ga smatrali podlim i ruznim. Medjutim, sada se Slika Dorijana Greja nalazi vec i u lektirama srednjoskolaca; lepota i savrsenost Oskarovog jezika i stila, taj nenadmasni wit koji je on tako naizgled lako prosipao iz sebe zadrzali su jos dugo interesovanje za ovo mracno delo o tastini, grehu, zlocinu i umetnosti. Cak postoji, mada naucno nepriznat, Dorijan Grej sindrom; dok je sam lik bezgranicno interesantan i aktuelan te stalno iznova vaskrsava u popularnoj kulturi. 

Filmski pokusaji sa Dorijanom veoma su brojni : prvi je film (nemi) snimljen jos 1913. godine a da se od tada od njega uopste ne odustaje. Ponekad je to doslovna ekranizacija, sve sa nazivom The Picture of Dorian Gray; ponekad je to, pak, Dorian Gray in disguise pa tako on moze biti i zena. O svemu ovome a narocito o jedinom filmu koji ja licno priznajem, vec sam podrobno pisala u postu I have been haunted by the Picture of Dorian Gray ..., tako da se sada radije ne bih ponavljala. Za one koje mrzi da sada to citaju samo cu napomenuti da je to onaj film iz 1945. godine, crno beli (sem u delovima kada se pokazuje slika, sto je vazan  i jedinstven postupak) a koji je rezirao Albert Levin, izuzetno zanimljiva figura. Svakako ga preporucujem - ne samo stoga sto je realno najbolji vec i zato sto se tu moze videti i veoma mlada Andjela Lensberi ;) kao i uzivati u fantasticnom izvodjenju Dzordza Sandersa u ulozi Herija; jedini koji ga uspesno zamenjuje, u ovoj novoj verziji, jeste - Kolin Firt. Njegova izvedba je u principu i jedino sto zaista valja u ovom najnovijem Dorijan ostvarenju.

Pored samog prelepog i strasnog Dorijana i nesretnog slikara Bazila koji je taj portret izradio, najprominentnija i najupecatljivija od svih njih (mozda cak i samoga Dorijana) jeste figura Harija (Lord Henry Wotton) koji odvlaci Dorijana u taj strahotni ambis. Henri mnogo prica, on je prototip tadasnjeg dendija (po principu Bo Bramela o kome sam ranije pisala), hedonista koji svojim nacinom zivota zaludjuje Dorijana. Uticaj koji on ima na Dorijana poguban je i presudan medjutim on nije nikakav djavo koji je dosao po Dorijanovu dusu; pollovinu od toga sto on govori on zapravo ne misli; on je idle a pri tom zastrasujuce elokventan no zapravo nije zao. Mnoge od najvrcavijih recenica u romanu pripadaju njemu iako su neke od njih upravo outrageous. Kako Bazil kaze - on nikada ne govori nista dobro ali takodje i ne cini nista lose. On je zapravo veliki kriticar celokupne viktorijanske kulture koju smatra uzasno laznom i pritvornom. Ono sto su za Harija reci i hedonizam, medjutim, kod Dorijana se pretvara u zlocin. I pored price koja je prilicno strasna jer dotice onaj sustinski strah koji svi delimo - od prolaznosti mladosti, lepote i, na kraju, od smrti, ovaj roman zaista zasluzuje da se nadje u lektiri i stoga sto je tu Oskarov wit i way with words dosao do punog izrazaja, sto ce nesto kasnije svoj vrhunac, po meni, dostici u njegovim komadima. Da bi se u tom sjajnom, britkom, savrsenom pisanju zaista uzivalo - trebalo bi ga ipak citati na engleskom.

Evo i par jako poznatih Oskarovih citata iz ovog dela, koji, kao i vecina njegovih opste poznatih recenica, ima zivot van samog dela te se cesto zaboravlja odakle uopste i poticu; ovde uglavnom iz uma i usta Harija Votona :

There is only one thing in the world worse than being talked about, and that is not being talked about.

Conscience and cowardice are really the same things.

A man cannot be too careful in the choice of his enemies. 

Those who are faithful know only the trivial side of love; it is the faithless who know love's tragedies. 

The commonest thing is delightful if one only hides it. 

The one charm of marriage is that it makes a life of deception absolutely necessary for both parties. 

Every portrait that is painted with feeling is a portrait of the artist, not of the sitter. The sitter is merely the accident, the occasion. It is not he who is revealed by the painter; it is rather the painter who, on the coloured canvas, reveals himself. 

Laughter is not at all a bad beginning for a friendship, and it is far the best ending for one. 

The only way to get rid of a temptation is to yield to it. 

The only difference between a caprice and a lifelong passion is that the caprice lasts a little longer. 

It is only shallow people who do not judge by appearances. The true mystery of the world is the visible, not the invisible 

Beauty is a form of genius - is higher, indeed, than genius, as it needs no explanation. 

I always like to know everything about my new friends, and nothing about my old ones. 

Nowadays people know the price of everything and the value of nothing. 

Men marry because they are tired; women, because they are curious: both are disappointed. 

Women are a decorative sex. They never have anything to say, but they say it charmingly. Women represent the triumph of matter over mind, just as men represent the triumph of mind over morals. 

When one is in love, one always begins by deceiving one's self, and one always ends by deceiving others. 

A great poet, a really great poet, is the most unpoetical of all creatures. But inferior poets are absolutely facinating. The worse their rhymes are, the more picturesque they look. The mere fact of having published a book of second-rate sonnets makes a man quite irresistable. He lives the poetry that he cannot write. The others write the poetry that they dare not realize.

Nakon Dorijana Greja Oskar je lako mogao reci ono sto je Bajron ranije izjavio I woke up one day to find myself famous : bio je sada medju najpoznatijim ljudima u Londonu, mada vise infamous no bilo sta drugo. Njemu se izgleda ovo i dopalo, bio je talk of the town, briljirao je na raznim vecerinkama i svi su ga na ulici prepoznavali iako je i ranije bio dosta upadljiv svojom fizickom velicinom i ektravagantnim odevanjem. Tako da je onda odlucio da jos malo prodrma svoje sunarodnike : tokom posete Francuskoj napisao je komad Saloma. Pisanje ovog komada sada je vec skoro pa legenda : tokom svog boravka u Parizu Oskar se mnogo druzio sa ondasnjim umetnicima (na primer posecivao je Malarmea i njegov kruzook koji se sastajao utorcima - po cemu se cela ova intelektualna grupa zvala Mardistes) gde je ucestvovao u raspravama o umetnosti i filozofiji. Nakon jedne takve rasprave kada se govorilo o liku Salome i kako je ona predstavljana u umetnosti kroz vekove, Oskar je seo i napisao komad, zeleci da zabelezi ono o cemu je tom prilikom govorio. Napisao ju je na francuskom jeziku, prakticno on the spur of the moment. Kasnije je ona prevedena na engleski; kao prevodilac stoji  zapisan Lord Alfred Daglas, jedan mali kreten o kome cu kasnije nesto reci. Njegov prevod je, medjutim, bio upravo katastrofalan pa je Oskar, na kraju, uzeo i sam preveo svoje delo. Ime malog degenerika medjutim je ostalo jer Oskar nije hteo da se svadja sa tim razmazenim histerikom koga je , medjutim, voleo. 

O Salomi moze mnogo da se govori; bar toliko, ako ne cak i vise, koliko i o Dorijanu Greju. Ovde su i mrak i skandal zapravo jos veci jer se govori o biblijskim licnostima. Upravo stoga izvodjenje ovog komada bilo je zabranjeno u Engleskoj : tamo je jos uvek vazio zakon po kome nije  bilo dozvoljeno prikazivati biblijske licnosti na pozornici. Ova zabrana ostala je na snazi sve do 1931. godine (!) kada je Saloma premijerno izvedena u Londonu. Francuzi, s druge strane, nisu imali taj problem ;) Komad je postavljen 1896. godine u Parizu; u tom trenutku ovo postavljanje drame bilo je zapravo jedan snazan odgovor francuskih umetnika na sve sto se u medjuvremenu desilo Oskaru. Stoga je ova prva postavka postala gotovo the stuff of legend : okupili su se najveci umetnici tog trenutka bilo u ulozi publike ili kao ucesnici ovog spektakla - recimo - Tuluz Lotrek je nacinio programe za to vece :) Na zalost, on je tada vec bio u zatvoru tako da nije mogao prisustvovati ovom dogadjaju. Medjutim, dok je jos uvek bio slobodan, a nakon zabrane izvodjenja u Engleskoj, on se potrudio da makar ovaj svoj komad stampa. Tako je 1893. izaslo i englesko izdanje sve sa legendarnim ilustracijama mladog Obri Birdslija. Ove ilustracije, danas toliko poznate i obozavane, nisu se medjutim svidele Oskaru koji ih je smatrao "suvise vizantijskim"; pored toga - Oskar se pojavljuje na par njih u vidu svojevrsne karikature, sto mu se verovatno takodje nije mnogo dopalo. O ovim ilustracijama takodje se moze mnogo pisati (ceo jedan seminarski rad na primer;) no za sada cu se zadrzati samo na postavljanju par njih :)

Ono sto je toliko outrage-ovalo tadasnji svet jeste Oskarova interpretacija biblijske price. Za razliku od Novog Zaveta gde je sama Saloma slabo predstavljena - samo kao orudje kojim njena majka dobija ono sto zeli - ona je ovde famme fatale i glavni uzrocnik smrti obezglavljivanjem Jovana Krstitelja. Ovo, samo po sebi, nije potpuno nova ideja : u to vreme, narocito u Francuskoj tokom ere simbolizma, ali i ranije, pojavljuju se odjednom te fatalne zene - razne Judite, Meduze i Salome; predstavljaju se rado, kao neka privlacna, pogubna i mracna sila, kako u knjizevnosti, tako i u likovnim umetnostima. One u isto vreme radjaju zelju (seksualnu, koja se granici sa pomamom) ali i stravu : vladavinom njihovog neodoljivog erosa one, gotovo bukvalno, prozdiru muskarce i dovode ih do njihove potpune propasti. Ono sto je zapocelo jos ranije, a pod cijim utiskom je bio i Oskar tokom svoje posete Parizu ( a sto se narocito odnosi na slike Gistava Moroa) on sada ovde  koristi - ideju da se akcenat stavlja na Salomu radije nego na njenu majku - te ide jos i dalje : razlog zasto Saloma tako zudi za Jovanovom glavom na tanjiru jeste taj sto ga ona zeli a on je ipak odbija. Scenu kada Saloma dobija bezivotnu glavu Jovana on je tako nacinio klimaksom svog komada. Ovakva interpretacija novozavetne price zgrazala je isto kao i trenutak koji mu prethodi : kada Saloma izvodi cuveni ples sedam velova sa vrlo malo odece na sebi ;) O ostalim postupcima, temama i motivima, o odnosu prema simbolizmu i ostalom - mozda neki drugi put; sada bih samo navela taj, po meni, najsnazniji i najstrasniji deo kada Saloma prica sa mrtvom Jovanovom glavom.

SALOME: [Holding the severed head of Iokanaan.] Ah! thou wouldst not suffer me to kiss thy mouth, Iokanaan. Well! I will kiss it now. I will bite it with my teeth as one bites a ripe fruit. Yes, I will kiss thy mouth, Iokanaan. I said it; did I not say it? I said it. Ah! I will kiss it now. But wherefore dost thou not look at me, Iokanaan? Thine eyes that were so terrible, so full of rage and scorn, are shut now. Wherefore are they shut? Open thine eyes! Lift up thine eyelids, Iokanaan! Wherefore dost thou not look at me? Art thou afraid of me, Iokanaan, that thou wilt not look at me? And thy tongue, that was like a red snake darting poison, it moves no more, it speaks no words, Iokanaan, that scarlet viper that spat its venom upon me. It is strange, is it not? How is it that the red viper stirs no longer? Thou wouldst have none of me, Iokanaan. Thou rejectedest me. Thou didst speak evil words against me. Thou didst bear thyself toward me as to a harlot, as to a woman that is a wanton, to me, Salome, daughter of Herodias, Princess of Judaea! Well, I still live, but thou art dead, and thy head belongs to me. I can do with it what I will. I can throw it to the dogs and to the birds of the air. That which the dogs leave, the birds of the air shall devour. Ah, Iokanaan, Iokanaan, thou wert the man that I loved alone among men! All other men were hateful to me. But thou wert beautiful! Thy body was a column of ivory set upon feet of silver. It was a garden full of doves and lilies of silver. It was a tower of silver decked with shields of ivory. There was nothing in the world so white as thy body. 

There was nothing in the world so black as thy hair. In the whole world there was nothing so red as thy mouth. Thy voice was a censer that scattered strange perfumes, and when I looked on thee I heard strange music. Ah! wherefore didst thou not look at me, Iokanaan? With the cloak of thine hands, and with the cloak of thy blasphemies thou didst hide thy face. Thou didst put upon thine eyes the covering of him who would see God. Well, thou hast seen thy God, Iokanaan, but me, me, thou didst never see me. If thou hadst seen me thou hadst loved me. I saw thee, and I loved thee. Oh, how I loved thee! I love thee yet, Iokanaan. I love only thee. I am athirst for thy beauty; I am hungry for thy body; and neither wine nor apples can appease my desire. What shall I do now, Iokanaan? Neither the floods nor the great waters can quench my passion. I was a princess, and thou didst scorn me. I was a virgin, and thou didst take my virginity from me. I was chaste, and thou didst fill my veins with fire. Ah! ah! wherefore didst thou not look at me? [She kisses the head.]  Ah! I have kissed thy mouth, Iokanaan, I have kissed thy mouth. There was a bitter taste on thy lips. Was it the taste of blood? Nay; but perchance it was the taste of love. They say that love hath a bitter taste. But what matter? what matter? I have kissed thy mouth.

Nakon mracnog erosa i strave ove Salome Oskar se ponovo vratio kritici drustva, ovaj put sasvim otvorenoj ali datoj  u fanatasticnim komedijama; ovih komada ima vise i svi su bozanstveni te smatram da bi se morali uvrstiti u nekakve liste i programe. Zapravo, mislim da bi se preko Oskarovih dela, a narocito preko ovih komedija, trebalo uciti engleskom jeziku. Serija ovih veoma uspesnih i voljenih komada pocinje sa Lady Windermere's Fan, iz 1892. godine; slede potom  A Woman of No Importance iz 1893. i  An Ideal Husband napisan naredne, 1894. godine. Svi ovi komadi prepuni su tipicno vajldovske elokvencije i nenadmasnog humora; mnoge od poznatih njegovih citata nalaze se upravo u njima. Na sceni ovi komadi doziveli su fantastican uspeh a svi se izvode i dan - danas posvuda u svetu. Brojne su i filmske adaptacije. Medjutim najbolji i najpoznatiji Oskarov komad, onaj koga ce se setiti i manje odusevljeni citalac, jeste The Importance of Being Earnest, njegov, na zalost, poslednji komad, koji je takodje nastao 1894. godine. Ipak, brilijantnost Oskarovog dela ali narocito komada - gubi se znacajno u prevodu koji najcesce ipak ne moze propratiti njegov humor, igru reci i lepotu izraza; kao sto sam vec rekla - trebalo bi ga citati na engleskom. Ovo postaje narocito (bolno) ocigledno vec u samom nazivu Ernesta : prevod Vazno je zvati se Ernest uopste ne otkriva igru reci koja je u originalu prisutna i koja je toliko vazna za ceo ovaj komad : Earnest jeste ime ali i rec koja oznacava iskrenost i (cak) ozbiljnost. Dakle, nije vazno zvati se Ernest vec biti (u isto vreme) Ernest i earnest to jest - iskren. Vaznost ove igre reci jasna je kada se komad procita ;) Ovaj divni komad filmovan je mnogo puta; iako volim i staru verziju ovog puta mnogo vise pak uzivam u novijoj - onoj iz 2002. godine - sa Kolinim Firtom, Rupertom Everetom, Dzudi Denc, Tom Vilkinsonom i Riz Viterspun. Ovu verziju moja sestra i ja gledale smo i u bioskopu; i, dok smo se nas dve valjale od smeha zacudila nas je tisina u Sava Centru : izgleda ipak treba imati nekakav taste za ovu vrstu humora. Publika se dosta retko smejala a kada je to i cinila bilo je to u onim retkim ne-smesnim momentima.; potrebno je vise Oskara na ovim prostorima :) Trejler za ovaj film moze se videti ovde dok za podjednako zabavni  An Ideal Husband (takodje sa Rupertom ali i sa Kejt Blanset, Mini Drajver i Dzulijen Mur) ovde.

Tesko je odabrati deo iz Ernesta koji bih najradije navela jer su gotovo svi pisicni ali sam se nekako odlucila za deo kada se vodi razgovor izmedju Lady Bracknell i Jack-a povodom njegove veridbe sa Gwendolen :

Lady Bracknell. [Sitting down.] You can take a seat, Mr. Worthing.

[Looks in her pocket for note-book and pencil.]

Jack. Thank you, Lady Bracknell, I prefer standing.

Lady Bracknell. [Pencil and note-book in hand.] I feel bound to tell you that you are not down on my list of eligible young men, although I have the same list as the dear Duchess of Bolton has. We work together, in fact. However, I am quite ready to enter your name, should your answers be what a really affectionate mother requires. Do you smoke?

Jack. Well, yes, I must admit I smoke.

Lady Bracknell. I am glad to hear it. A man should always have an occupation of some kind. There are far too many idle men in London as it is. How old are you?

Jack. Twenty-nine.

Lady Bracknell. A very good age to be married at. I have always been of opinion that a man who desires to get married should know either everything or nothing. Which do you know?

Jack. [After some hesitation.] I know nothing, Lady Bracknell.

Lady Bracknell. I am pleased to hear it. I do not approve of anything that tampers with natural ignorance. Ignorance is like a delicate exotic fruit; touch it and the bloom is gone. The whole theory of modern education is radically unsound. Fortunately in England, at any rate, education produces no effect whatsoever. If it did, it would prove a serious danger to the upper classes, and probably lead to acts of violence in Grosvenor Square. What is your income?

Jack. Between seven and eight thousand a year.

Lady Bracknell. [Makes a note in her book.] In land, or in investments?

Jack. In investments, chiefly.

Lady Bracknell. That is satisfactory. What between the duties expected of one during one’s lifetime, and the duties exacted from one after one’s death, land has ceased to be either a profit or a pleasure. It gives one position, and prevents one from keeping it up. That’s all that can be said about land.

Jack. I have a country house with some land, of course, attached to it, about fifteen hundred acres, I believe; but I don’t depend on that for my real income. In fact, as far as I can make out, the poachers are the only people who make anything out of it.

Lady Bracknell. A country house! How many bedrooms? Well, that point can be cleared up afterwards. You have a town house, I hope? A girl with a simple, unspoiled nature, like Gwendolen, could hardly be expected to reside in the country.

Jack. Well, I own a house in Belgrave Square, but it is let by the year to Lady Bloxham. Of course, I can get it back whenever I like, at six months’ notice.

Lady Bracknell. Lady Bloxham? I don’t know her.

Jack. Oh, she goes about very little. She is a lady considerably advanced in years.

Lady Bracknell. Ah, nowadays that is no guarantee of respectability of character. What number in Belgrave Square?

Jack. 149.

Lady Bracknell. [Shaking her head.] The unfashionable side. I thought there was something. However, that could easily be altered.

Jack. Do you mean the fashion, or the side?

Lady Bracknell. [Sternly.] Both, if necessary, I presume. What are your polities?

Jack. Well, I am afraid I really have none. I am a Liberal Unionist.

Lady Bracknell. Oh, they count as Tories. They dine with us. Or come in the evening, at any rate. Now to minor matters. Are your parents living?

Jack. I have lost both my parents.

Lady Bracknell. To lose one parent, Mr. Worthing, may be regarded as a misfortune; to lose both looks like carelessness. Who was your father? He was evidently a man of some wealth. Was he born in what the Radical papers call the purple of commerce, or did he rise from the ranks of the aristocracy?

Jack. I am afraid I really don’t know. The fact is, Lady Bracknell, I said I had lost my parents. It would be nearer the truth to say that my parents seem to have lost me… I don’t actually know who I am by birth. I was… well, I was found.

Lady Bracknell. Found!

Jack. The late Mr. Thomas Cardew, an old gentleman of a very charitable and kindly disposition, found me, and gave me the name of Worthing, because he happened to have a first-class ticket for Worthing in his pocket at the time. Worthing is a place in Sussex. It is a seaside resort.

Lady Bracknell. Where did the charitable gentleman who had a first-class ticket for this seaside resort find you?

Jack. [Gravely.] In a hand-bag.

Lady Bracknell. A hand-bag?

Jack. [Very seriously.] Yes, Lady Bracknell. I was in a hand-bag—a somewhat large, black leather hand-bag, with handles to it—an ordinary hand-bag in fact.

Lady Bracknell. In what locality did this Mr. James, or Thomas, Cardew come across this ordinary hand-bag?

Jack. In the cloak-room at Victoria Station. It was given to him in mistake for his own.

Lady Bracknell. The cloak-room at Victoria Station?

Jack. Yes. The Brighton line.

Lady Bracknell. The line is immaterial. Mr. Worthing, I confess I feel somewhat bewildered by what you have just told me. To be born, or at any rate bred, in a hand-bag, whether it had handles or not, seems to me to display a contempt for the ordinary decencies of family life that reminds one of the worst excesses of the French Revolution. And I presume you know what that unfortunate movement led to? As for the particular locality in which the hand-bag was found, a cloak-room at a railway station might serve to conceal a social indiscretion—has probably, indeed, been used for that purpose before now-but it could hardly be regarded as an assured basis for a recognised position in good society.

Jack. May I ask you then what you would advise me to do? I need hardly say I would do anything in the world to ensure Gwendolen’s happiness.

Lady Bracknell. I would strongly advise you, Mr. Worthing, to try and acquire some relations as soon as possible, and to make a definite effort to produce at any rate one parent, of either sex, before the season is quite over.

Jack. Well, I don’t see how I could possibly manage to do that. I can produce the hand-bag at any moment. It is in my dressing-room at home. I really think that should satisfy you, Lady Bracknell.

Lady Bracknell. Me, sir! What has it to do with me? You can hardly imagine that I and Lord Bracknell would dream of allowing our only daughter—a girl brought up with the utmost care—to marry into a cloak-room, and form an alliance with a parcel? Good morning, Mr. Worthing!

[Lady Bracknell sweeps out in majestic indignation.]

No, all good things come to an end, a Oskarov zalosni kraj, tacnije - pocetak kraja - desio se bas u vreme premijere Ernesta : besan na to sto Vajld odbija da se povinuje njegovoj zapovesti da prekine da vidja njegovog sina Alfreda, zvanog Bouzi (Bosie) Lord i markiz Kvinsberi isplanirao je da Oskara na premijeri zatrpa gnjilim povrcem. Ovo mu nije uspelo jer je Oskaru unapred dojavljeno sta taj covek planira te je sprecen da uopste i udje u pozoriste. Naravno, ovo je markiza samo jos vise razbesnelo te je uskoro poslao svoju kartu sa natpisom To Oscar Wilde posing somdomite; naravno, hteo je da napise sodomite ali nije bio dobar u spelovanju. Medjutim, ostavivsi ovako posvecenu poruku na javnom mestu svi su mogli da shvate o cemu se zapravo radi. Nahuskan Bouzijem, koji je vodio life long rat sa svojim ocem, Oskar je odlucio da markiza tuzi za klevetu iako su mu svi prijatelji savetovali da to ne radi vec da na neko vreme  mozda napusti Englesku. Jedino je Bouzi navijao da se sa tim procesom zapocne iz sebicne potreba da ponizi oca, ni ne razmisljajuci kakve ce posledice to imati po Oskara. 

Uopste, malog kretena uopste nikada i nije interesovalo nista sem njega samog; narcisoidan, opsednut samim sobom i svojim zadovoljstvima on je redovno i veoma okrutno maltretirao Oskara koji se veoma mnogo trudio da mu u bas svemu ugodi, obasipajuci ga paznjom, poklonima i ljubavlju. Jer, Bouzi, iako je bio takav (mali razmazeni skot) bio je ljubav njegovog zivota. On se te ljubavi nije mogao osloboditi, redovno joj je ponovo podlegao i u njoj se gubio. Posle svakog ponizenja i uvrede Oskar bi ga ponovo primao k sebi, iako je onda kada je bivao sa njim najmanje pisao. Za razliku od njegovih prethodnih veza, sa Robijem Rosom na primer koji mu je bio prvi ljubavnik, citav Oskarov zivot trpeo je i patio od ove veze : kako njegova porodica koju bi tim prilikama zanemarivao do krajnosti, tako i njegova umetnost. Jer, Bouzi je bio ona sveprozimajuca strast kojoj se sve zrtvuje a koja, uglavnom, za uzvrat unistava. Istina, Bouzi je imao oca sadistu koji je sve redom maltretirao; jedan brat cak mu se i ubio, te je Bouzi veoma mnogo to koristio kako bi emotivno ucenjivao Oskara koji je onda zeleo da se suprotstavi monstrumu i spase ga. S druge strane, Bouzi je bio daleko od nekog nevinasceta kojem je spasenje odista potrebno : iako tako mlad bio je lord i razmazen a sebi je dozvoljavao upravo sve. Odavao se precesto razvratu i bludu, terajuci i Oskara da sa njim posecuje razne rent-boy(eve). Upravo to je ono sto je Oskara upropastilo : ne samo usud koji je bio Bouzi himself vec i te muske prostitutke koji su naterani da svedoce tokom sudjenja protiv Oskara. Tako, posto je izgubio svoju tuzbu, Oskar je optuzen i uhapsen za sodomy and gross indecency. Pre hapsenja prijatelji su mu opet savetovali beg, no Oskar je ostao : jedino ga je njegova majka Lady Wilde savetovala da ostane i brani se.

Tokom sudjenja poteglo se i pitanje sta je to Love that dare not speak its name o kojoj govori Bouzi u jednoj od svojih pesama (da, Bouzi je pisao i pesme;); Oskar je odgovorio kratkim govorom koji je ostao upamcen i rado je citiran ali koji mu ni malo nije pomogao u odbrani :

The love that dare not speak its name" in this century is such a great affection of an elder for a younger man as there was between David and Jonathan, such as Plato made the very basis of his philosophy, and such as you find in the sonnets of Michelangelo and Shakespeare. It is that deep spiritual affection that is as pure as it is perfect. It dictates and pervades great works of art, like those of Shakespeare and Michelangelo, and those two letters of mine, such as they are. It is in this century misunderstood, so much misunderstood that it may be described as "the love that dare not speak its name," and on that account of it I am placed where I am now. It is beautiful, it is fine, it is the noblest form of affection. There is nothing unnatural about it. It is intellectual, and it repeatedly exists between an older and a younger man, when the older man has intellect, and the younger man has all the joy, hope and glamour of life before him. That it should be so, the world does not understand. The world mocks at it, and sometimes puts one in the pillory for it.

Naravno, on ovim ne priznaje svoj "zlocin" vec odnos o kome se govori predstavlja u jednom pre svega filozofskom vidu; neko bi mogao da kaze kako je to bilo kukavicki, kao i to sto je odbijao da prizna da je imao seksualne veze sa Bouzijem i drugim mladicima; to nije tacno. U to vreme, kao sto se vidi, za takva dela islo se u zatvor. Priznati tako nesto automatski bi znacilo zatvorsku presudu i pored toga neverovatan izliv mrznje i osude od strane drustva. Na zalost, sudija ga je, ipak, proglasio krivim i osudio na dve godine teskog rada u zatvoru. Za nekoga kao sto je Oskar to bi u principu cesto znacilo - smrt. On je ipak preziveo i, kao slomljen covek, docekao svoje oslobodjenje. Nesretna Konstanca i deca otisli su iz Engleske pa cak i promenili prezime u Holland; ona je za to vreme i umrla. Iako je obecavao i sebi i drugima da vise nikada nece stupiti u kontakt sa Bouzijem, koji se nije potrudio ne samo da ga poseti za te dve godine nego cak ni da mu napise koje utesno pismo, ipak nije to mogao ispuniti. Kratko su jos ziveli zajedno u Italiji, ali su se ubrzo rastali.  Najveci heroj, u svemu, bio je Robi Ros, taj prvi ljubavnik, koji je pazio na Oskara u mesecima nakon izlaska iz zatvora i ostao mu veran i pozrtvovan prijatelj do kraja. Jos jedan stari poznanik Redzi Tarner bio je pored njega i kada je umro.

Dok je ziveo sa Robijem, nakon zatvora, Oskar je napisao poznatu pesmu The Ballad of the Readin Gaol koja se cesto citira; ova pesma govori o coveku koji je ubio svoju zenu zbog preljube ali zapravo najvise o Oskarovom zatvorskom iskustvu i svemu onome svemu sto mu se desilo. Ovu pesmu potpisao je sa C.3.3 sto je broj celije u zatvoru Readin Gaul gde je sluzio svoju kaznu. Najpoznatiji stihovi ove pesme su ovi :

Yet each man kills the thing he loves
  By each let this be heard,
Some do it with a bitter look,
  Some with a flattering word,
The coward does it with a kiss,
  The brave man with a sword!

Some kill their love when they are young,
  And some when they are old;
Some strangle with the hands of Lust,
  Some with the hands of Gold:
The kindest use a knife, because
  The dead so soon grow cold.

Some love too little, some too long,
  Some sell, and others buy;
Some do the deed with many tears,
  And some without a sigh:
For each man kills the thing he loves,
  Yet each man does not die.

Nakon toga, malo je pisao; I can write but have lost the joy of writing. Ziveo je gotovo na ivici bede i dosta se odavao alkoholu. Poznata je njegova izjava neposredno pre kraja : My wallpaper and I are fighting a duel to the death. One of us has got to go. Umro je 30. novembra 1900. od meningitisa; pored njega su bili Redzi i Robi Ros, koji je kasnije, kada je Oskarov grob premesten na groblje Pjer Lasez u Parizu, narucio i spomenik : delo Jakoba Epstajna, jednog od pionira moderne u skulpturi, ovaj spomenik je predstavljao andjela; ovaj andjeo je, medjutim, skandalizovao javnost jer je bio go, pa su mu se cak videle i genitalije. Neko to nije mogao podneti pa ih je sa spomenika - uklonio. Na stogodisnjicu Oskarove smrti, 2000. godine, jedan umetnik je nestale genitalije zamenio srebrnom protezom. Epitaf na spomeniku preuzet je iz pomenute Balade :

And alien tears will fill for him

 Pity's long-broken urn,

 For his mourners will be outcast men,

 And outcasts always mourn.

Pepeo sa urnom vernog Robija polozena je u ovu grobnicu, sto je i bila njegova zelja, 1950. godine kada je i on umro.

Na kraju da pomenem jos dve stvari : tokom svog boravka u zatvoru Oskar je napisao jedno veoma dugacko pismo Bouziju iz koga se mnogo toga moze saznati o ovoj vezi kao i Oskarovim osecanjima u zatvoru ali i pre toga. Ovo pismo mu nije bilo dozvoljeno da posalje ali ga je mogao kasnije poneti sa sobom kada je zatvor napustao. Ono se danas stampa i izdaje i u posebnoj knjizi; zove se De Profundis. Bouzi je tvrdio kako ovo pismo nikada nije primio, iako je Oskar zamolio Robija da mu ga posalje; moguce je da je Robi ovom prilikom zanemario prijateljeve zelje. Ja sam De Profundis ostavila da ceka ; procitavsi sve sto je Oskar napisao pre zatvora (sem nekih eseja) ovo sam dugo cuvala za neku posebnu priliku. Mozda sada to ucinim, pa naknadno i ovde dam neke delove istog.

Drugo sto sam jos htela da kazem odnosi se na sjajan film Wilde iz 1997. godine sa fabuloznim Stivenom Frajem i Dzudom kao Bouzijem, izmedju ostalih. Zna se vec koliko volim Dzuda; u ovom filmu , medjutim, aktivno ga mrzim, sto valjda govori da je odlicno izveo svoju ulogu. Svakako preporucujem ovaj film, a evo i dela u sudnici, dakle govora o Love that dare not speak its name ...