I have been haunted by The Picture of Dorian Gray ...

 

Pre dosta godina, na sada vec nepostojecem kanalu Politika, imali su lep mada za neke izludjujuci obicaj da svaki dan posle podne pustaju stare filmove. Tako smo, pre nego sto smo uopste znali za nesto sto se zove TCM, sasvim lepo mogli da se obrazujemo i ucimo o istoriji filma. Medju ovim filmovima, sem celokupnog  opusa Hamfrija Bogarta, ubedljivo najcesce su pustali nekoliko filmova (kaogod sto su u okviru zimskog programa pustali uvek Toma Sojera i Lesi se vraca kuci na RTSu) : Sve o Evi (All about Eve), Rebeka (Rebecca), Malteski soko (The Maltese Falcon) sa pomenutim Hamfrijem, Harvi (Harvey) sa Dzimi Stjuartom (James Stewart), Arsenik i stare cipke (Arsenic and Old Lace) i - Sliku Dorijana Greja (The Picture of Dorian Gray). Moja sestra A. i ja , bivsi da smo deca iz najuzeg moguceg centra Beograda, te cak bez i ideje o nekakvom dvoristu u koje se silazi i juri sa nekom decom, sedele smo tako, iz dana u dan posmatrajuci sa paznjom crno bele slike kako promicu. Needless to say - do dana danasnjeg obe izuzetno volimo ne samo ove filmove koje sam pomenula vec upravo gajimo neku vrstu kulta starih filmova uopste. Medjutim, Dorijan Grej je, cak i u ovoj maloj skupini, a kamo li uopste, nesto sasvim posebno. A sada se pojavila nova verzija, koja je ovaj put zaista dala nekih indicija da bi mogla da bude ozbiljna verzija (ima mnogo raznih tumacenja ove knjige na filmu, ponekad je Dorijan cak i zensko i radi u nekakvoj modnoj industriji:) O tome, medjutim, malo kasnije, jer ovo je zapravo blog o starom filmu :)

Po misljenju mnogih, ne samo moje sestre i mom, ovaj film iako ne u britanskoj vec americkoj produkciji, jeste i dalje najbolja i apsolutno neprevazidjena filmovana verzija romana Oskara Vajlda (Oscar Wilde). O samom delu, koje je izlazilo prvobitno u Lipinkot magazinu (Lippincott's Monthly Magazine) u nastavcima 1890. godine da bi tek godinu dana  kasnije izasao kao knjiga sa dodatnih sest poglavlja, kao i o mojoj ljubavi prema doticnom - neki drugi put. Vazno je medjutim reci da ovo nikako nije bio i prvi film baziran na ovom romanu - vec 1913. godine a zatim i 1915., 1916. i 1917. snimani su kratki, crno beli i, naravno, nemi pokusaji da se Dorijan ovekoveci. Zatim sledi jedan Dorian free period, da bi 1945. godine bio snimljen ovaj, legendarni film.

 

Albert Levin sa glumcima na setu Slike Dorijana Greja

Film je rezirao Albert Levin (Albert Lewin), jedan od, meni bar, najinteresantnijih pojava u filmu tog vremena. Rodjeni Njujorcanin zavrsio je studije engleskog jezika a zatim i master na Harvardu. Jedno vreme je tako predavao engleski jezik na univerzitetu da bi se kasnije odlucio da se posveti filmu. Radio je razne poslove,polako se priblizavajuci srcu filmske industrije - u pocetku je pisao kritike za novine - da bi 1924. postao scenarista za MGM, potom producent a onda 1937. presao u Paramaunt. Nakon pet godina poceo je sam da rezira filmove, pise scenarija a neke cak i sam da producira. Tokom svih tih godina provedenih polako se probijajuci u Holivudu, Levin stice i mnoge prijatelje, a narocito je voleo da se druzi sa umetnicima - medju blizim prijateljima su mu bili umetnik Man Rej (Man Ray) i reziser Zan Renoar (Jean Renoir), sin slavnog slikara - kao i da sakuplja umetnine. Narocito je rado sakupljao upravo dela Mana Reja kao i  dadaisticko/nadrealistickog umetnika Maksa Ernsta (Max Ernst). Po nekim izvorima Man Rej je cak i aktivno ucestvovao u stvaranju vizuelnog identiteta nekih od Levinovih filmova. 

Ove podatke nikako ne treba zanemariti kada se posmatra Levinov filmski opus - narocito cinjenicu da je bio profesor engleske knjizevnosti i odusevljeni ljubitelj i sakupljac umetnina, sto ce imati vrlo bitan, cak presudan uticaj na njegove filmove u svakom smislu. Njegov je opus mali - snimio je tek 6 filmova, od kojih filmovi iz 40tih godina cine neku vrstu trilogije- to su : The Moon and Sixpence, iz 1942; The Picture of Dorian Gray, iz 1945. i The Private Affairs of Bel Ami iz 1947. Ova tri filma povezana su na mnoge nacine : sva tri su snimljena po knjizevnom predlosku - za Dorijana je jasno - prvi po delu Somerseta Moma (Somerset Maugham), inspirisanom zivotom Gogena a poslednji po delu Mopasana (Maupassant); svi su moralizatorski, bave se dekadencijom, seksualnoscu, umetnoscu; vizuelno su reseni u stilu fin de siecle; svi su crno beli, u vreme kada se uveliko vec snimaju filmovi u boji ALI - a ovo je veoma bitno - u svakome postoji trenutak kada se jedan ili dva kadra odjednom "oboje" - u prvom filmu cak postoji i gradacija - prvo se na momenat prelazi u sepiju, potom u boju. I , na kraju ali podjednako vazno - u sva tri filma igra Dzordz Sanders (George Sanders) tada veoma poznat glumac.

Za ulogu Dorijana Levin je izabrao americkog glumca Hurda Hetfilda (Hurd Hatfield) koji je do tada snimio samo jedan film ali je bio visoko skolovan (zavrsio  fakultet u Kolumbiji a zatim se doskolovavao u Velikoj Britaniji) i sposoban glumac oproban uveliko u pozoristu. Samom Hurdu nikada nije bilo jasno, i pored mnogih hvala koje je dobio za tu ulogu, zasto je on uopste izabran - govorio je "Oscar Wilde's original Dorian is blond and blue eyed and here I was, this gloomy looking creature. I almost didn't go to the audition, and when I did, all these blond Adonises were to the right and left of me. I looked like one of their agents!" I, zaista, fizicka slicnost - tacnije- nedostatak slicnosti sa Dorijanom iz romana jeste prvo sto ce neki Oscar Wilde enthusiast primetiti u ovom filmu. Nije Dorijan plavooki plavusan vec Basil, slikar. No, izgleda da ni Levinu to nije bilo toliko vazno. Ono sto se njemu svidelo kod Hurda jeste izvesna aristokratska hladnoca i poshness koja je njemu bila prirodna (te su mnogi mislili da je Britanac) kao i karakter - prvo sto je rekao na audiciji bilo je I don't belong here; prica se da je nakon sto je procitao odlomak iz knjige na toj audiciji , besan zavrljacio knjigu i ustao da ode :) Ovaj usamljenik - vec 

tokom 70tih preselio se na zabaceno imanje u Irsku gde je samovao sa svojim antikvitetima kojima je ispunio svoj dom - nije ipak bio srecan sto je dobio ovu ulogu - smatrao je da mu je ona ucinila vise zla nego dobra i u licnom zivotu i u karijeri : cesto je, rezigniran, umeo da za ovaj film kaze that picture i jos : " The film didn't make me popular in Hollywood. It was too odd, too avant-garde, too ahead of its time. The decadence, the hints of bisexuality and so on, made me a leper ! Nobody knew I had sense of humor, and people wouldn't even have lunch with me." Takodje i "For the longest time I worried that people wouldn't realize that for me Dorian Gray was a character part. That wasn't me !". Iako je tokom kasnijeg zivota imao jos zapazenih uloga, Hurd jeste zauvek ostao Dorijan za vecinu ljubitelja filma. Takva vrsta prokletstva, pogotovo kada dodje na samom pocetku karijere, jeste teret sa kojim se covek tesko nosi. Medjutim, on jeste imao osecaj za humor pa je tako rekao : "But not many actors are fortunate enough to have made a classic. One friend told me it's a good thing I didn't make Dracula and have my entire professional life dominated by that !". Glumca je Dorijan progonio ne samo profesionalno vec i u privatnom zivotu - naime, Hurd je veoma dugo izgledao veoma mlado, te su ga novinari i na taj nacin poredili sa likom koji je igrao. Hurd je na to u intervjuima cesto odgovarao kako ima sliku koju cuva na tavanu :) Istina je bila medjutim da za razliku od vecine svojih veoma porocnih kolega on nije pusio, pio, drogirao se vec ziveo povucemo na tom svom imanju u Irskoj redovno vezbajuci i vodeci zdrav zivot. 

Jedino sto je, izgleda, dobio iz ovoga filma bila je Andjela Lensberi (Angela Lansbury) koja je takodje tada nastupila u filmu na samom pocetku svoje karijere - njoj je to bio treci film. Doduse, vec je jednom bila nominovana za Oskara a sa ovim filmom je to bila po drugi put - time verovatno postaje jedna od najuspesnijih pocetnika iako te Oskare nije dobila. Ona i Hurd ostaju dozivotni prijatelji, cak se pod njenim uticajem preselio u Irsku a kasnije se i pojavljivao u njenoj seriji, jednoj od napopularnijih serija ikada, pri tom i veoma dugovecnoj - od citavih 12 sezona - Murders, she wrote. Andjela je svakako jedna od meni najomiljenijih osoba , bar sto se tice onih koje nikada nisam i nikada necu upoznati. Zajedno sa Megi Smit (Maggie Smith) ona je postala za mene neka vrsta zamisljene (imagionary) tetke sa kojom povremeno ispijam cajeve i jedem kolace. Pojava obe ove zene pleni i u meni pritiska neko dugme za utesni mode. Kada cujem glas Andjele Lensberi ili Megi Smit spremna sam da poverujem da ce sve biti u redu (slican umirujuci efekat na mene ima i glas Dejvida Atenboroua - David Attenborough ). Andjela ove godine puni 85 godina (!), a tada, kada je snimala Dorijana imala je samo 20 (vec duze vreme jedina je jos uvek ziva od svih koji su ucestvovali u snimanju ovog filma). Kao sto rekoh, za  ovu ulogu je bila nominovana za najprestizniju filmsku nagradu i to po drugi put, dakle, kritike su bile sjajne. U filmu ona igra ulogu Sibil Vejn (Sybil Vane) devojku cista i nevina srca koja je imala tu nesrecu da se zaljubi u Dorijana koji, zasitivsi je se,brzo  je odbacuje, sto se zavrsava njenim samoubistvom. Tu ulogu je prvobitno trebalo da dobije izgleda Dona Rid (Donna Reed), cetiri godine starija i vec prilicno afirmisana glumica, kasnije proslavljena u kultnom It's a Wonderful Life sa Dzimi Stjuartom a  koja je u filmu na kraju igrala Gladis Havard (Gladys Hallward) necakinju slikara Basila kojom se Dorijan kasnije verio. 

Svakako najstariji i najpoznatiji glumac u filmu bio je Dzordz Sanders (George Sanders), britanski glumac rodjen u carskoj Rusiji. Nakon sto je boljsevicka revolucija zapretila njegova porodica se seli nazad u domovinu, gde se i on skolovao. Bio je poznat kao covek tipicne pojave jednog Engleza iz visih slojeva drustva- savrsenog akcenta, pomalo snob i sa fantasticnim smislom za humor i dosetku koja se najcesce oslanja na ironiju. Kao takav se i probio u americkoj filmskoj industriji a narocito mu je odgovarala uloga Herija (Lord Hanry Wotton) u ovom filmu - naime, tesko je tako savrseno izgovarati toliko recenica koje su u stvari dosetke i epigrami Oskara Vajlda na nacin na koji je on to uspeo a da se ne zvuci kao da se deklamuje. Mislim da je to ujedno i jedan od retkih savrseno odradjenih aspekata novog filma gde ovog lika glumi Kolin Firt (Colin Firth) koji je svoj talenat za ovakvu vrstu uloga potvrdio jos davno u BBC mini seriji Gordost i predrasuda (Pride and Prejudice) gde je tumacio lik (a koga bi drugoga nego) Mr. Darsija (Darcy). Dzordz Sanders je svakako prica za sebe - pored glume (treba pomenuti da je dobio Oskara za sporednu ulogu u bas pomenutom All about Eve ali i da nam je ulepsao detinjstvo tumaceci Sir Kana u Knjizi o dzungli) napisao je i dva krimi romana, autobiografiju Memoirs of a Professional Cad (za koju je izjavio da bi trebalo da se zove A Dreadful Man :) a takodje je i pevao, te objavio par albuma ! Zenio se cetiri puta od kojih jednom sa glumicom Zazom Gabor (Zsa Zsa Gabor) a potom i njenom sestrom (!) a do kraja je imao devojke mnogo mladje od sebe. Pred kraj zivota, razocaran svojim neumitnim propadanjem - fizickim i psihickim - izvrsava samoubistvo u Spaniji napisavsi u oprostajnoj poruci : "Dear World, I am leaving because I am bored. I feel I have lived long enough. I am leaving you with your worries in this sweet cesspool. Good luck.". On je zapravo ziveo ono sto je njegov lik u ovom filmu propovedao.

Treba jos pomenuti da je slikara Bazila tumacio malo poznati Lovel Gilmor (Lowell Gilmore) koji je, iako sporedni glumac tokom cele svoje karijere, ovde zaista uspeo da prikaze tu blagu zblanutost,naivnost, senzibilnost i senzitivnost mladog slikara pomalo opsednutog Dorijanom (Hurd pominje da je nagovestena biseksualnost, kao sto sam navela, bila jedan od problema filma. Ja se tih nagovestaja gotovo ni ne secam, valjda su, tipicno za to vreme bili izuzetno suptilni) sto sve dovodi do poslednjeg ali mozda drugog po vaznosti lika ovog filma - tacnije nekoliko njih od kojih su dva najvaznija : Dorijan pre i Dorijan posle, bolje receno slike koje prikazuju Dorijana u trenutku kada je slikan i kakav on ostaje do smrti i Dorijana kakvog ga slika pokazuje posto je ovaj krenuo moralnom nizbrdicom. Jer, ovo nisu bile tek neke slike, napravljene u studiju za studio samo kao rekviziti. 

Nasuprot hronologiji filma - prvo je nastala slika pokvarenoga Dorijana. Zapravo, prvobitna ideja (najverovatnije samoga rezisera, videli smo njegove umetnicke afinitete) je bila da dva umetnika, dva brata blizanca, Ivan i Malvin Olbrajt (Ivan & Malvin Albright) naslikaju oba portreta - jedan dobrog a jedan zlog Dorijana. Izbor je zapravo bio fantastican , narocito sto se tice Ivana, slikara magicnog realizma,koga su nazivali The Poe of Painting i cija se poetika savrseno  uklapala u zadatak slikanja Dorijana vec ogrezlog u greh. Malvin je, sa druge strane, trebalo da izradi onog prvobitnog Dorijana, sto je izgleda donekle i sprovedeno jer postoje fotografije ova dva brata kako stoje pored takvog jednog dobrog Dorijana (dole). Medjutim, na kraju ipak, a iz meni nepoznatih razloga, Malvinov dobri Dorijan ostao neiskoriscen u filmu. Na kraju je portret lepoga Dorijana naslikao slikar Enrike Medina (Henrique Medina), portugalski akademski slikar koji se nakon sto je ziveo svuda po Evropi (London, Rim, Pariz, Stokholm) preselio u Ameriku gde se jedno vreme bavio portretisanjem glumica u Holivudu. Ovaj lepi Dorijan prodat je na jednoj aukciji za, kako se tvrdi, 25 hiljada dolara jednom Hurdovom prijatelju, koji mu ga je potom i poklonio. Sta se sa slikom desilo nakon Hurdove smrti - ne zna se - sve njegovo je nasledila jedna prijateljica a pre par godina je kuca i sve sto se u njoj nalazilo takodje otislo na aukciju i rasprodato. Moguce je tako da je i ta slika bila medju stvarima koje su tada prodate, mada

 

isto tako mogu da zamislim Hurda kako je, sav besan na that picture tokom svih tih godina, sa zadovoljstvom unistava na nacin na koji je to Dorijan pokusao u filmu :) Sve u svemu, ta slika je, od dve navedene krajnosti Dorijanove transformacije (ostaje pitanje o medju-slikama koja je bila ispravljana ili menjana, da li su obe ili su postojale i medju slike ? Olbrajtu su bile porucene cetiri ali je naslikao samo onu poslednju) svakako manje poznata i cenjena. Iako strasna (toliko da je jedna nasa draga komsinica, gledajuci film u svojoj ranoj mladosti, kasnije drzala knjigu u kaucu, sakrivenu od pogleda:) slika zlog Dorijana jeste od znacajnijeg i poznatijeg umetnika, pa je samim tim i vaznija : nalazi se u Art Institute u Cikagu, kao i mnoge druge Olbrajtove slike. Njegove slike su izuzetno prepoznatljive - vecito zabrinut i opsednut smrcu, promenama i propadanjem (neki vide njegovo ucesce u II svetskom ratu i izradjivanje medicinskih crteza za bolnicu u Francuskoj kao presudne za razvoj njegovog stila) njegovi likovi uglavnom i jesu strasni - deformisani, naduti, kao da su prekriveni nekakvim cirevima i u stanju polu raspadanja. Zato su ga upravo i nazvali Poom slikarstva - njegove slike su tegobne, mracne, ruzne i strasne. Pa ipak, davao im je upravo poetske nazive poput Into the World There Came a Soul Called Ida. 

Vazno je napomenuti da su ove slike, kao sto je to bilo i u drugim njegovim filmovima, sluzile i da se Levin poigra tehnikom, te da ih na taj nacin naglasi ali i iznenadi gledaoca - film je crno beli sem u ta dva slucaja kada se zumiraju slike. Ovaj inovativni potez Levina bio je veoma hvaljen u svoje vreme. Tehnika (crno-belo/kolor) je ovde bila u sluzbi ideje, gotovo na nivou simbola. Naravno, to nije prvi put da se posluzio ovakvom vrstom akcentuacije a zanimljivo je da su uvek u pitanju umetnicka dela kao pokretaci "boje" : kao sto sam pomenula, to je ucinio i u prvom svom filmu inspirisanom Gogenom a po Somersetu Momu - kada umetnik prelazi iz Evrope na Tahiti - film prelazi u sepiju; nakon sto umetnik otkrije svoje "remek delo" film prelazi u boju. Tako je i u trecem filmu, onom po Mopasanu - film postaje "obojen" u trenutku kada je u kadru slika "Iskusenje sv. Antonija" od - Maksa Ernsta ! Ovakvo "mesanje" tehnika, crno-bele i one u boji, iskoriscene jos i iz ovih razloga i na ovakav nacin - ja bar ne znam da je iko napravio pre njega. 

Ne samo to - u Dorijanu na primer ima jos umetnickih referenci koje otkrivaju senzibilitet ovog umetnika - na primer, macka pored koje je Dorijan naslikan i koja sugerise u filmu nesto super - naturalno jer se nalazi istaknuta u kadru u kojem Dorijan izgovara zelju da on ostane zauvek mlad kao na slici a da slika stari umesto njega - a koja ne postoji u knjizi, zapravo je odlivak originala skulpture staroegipatske boginje Bastet iz muzeja u Sent Luisu. Takodje, u jednoj sceni vidi se knjiga - originalno izdanje L'Morte d Arthur koju je ilustrovao Obri Birdsli (Aubrey Birdsley),sto sigurno nije slucajno - Obri je ilustrovao Vajldovu Salome i kretao se u njegovim krugovima (mada se nisu mnogo voleli :). Cak je i muzika pazljivo odabrana te Dorijan i Sibil sviraju Sopenove Preludijume. Tako je ovaj film u velikoj meri i neobicno za to vreme savrseno stilizovan i odredjen u velikoj meri ukusom jednog coveka, Alberta Levina. Zaista, ovaj ljubitelj umetnosti pokusava da stvori neku vrstu kompletnog umetnickog dela u filmu, osmisljavajuci pazljivo svaki njegov aspekt. Nije ni cudo sto je Suzan Feleman (Susan Falleman), strastveni istrazivac njegovog nevelikog dela svoju knjigu o njemu nazvala Botticelli in Holiwood : The Films of Albert Lewin - on je zaista, na neki sebi svojstven nacin - slikao svoje filmove.

Na kraju treba reci nesto i o tom novom filmu koji je i inspirisao pricu o starom a to bi otprilike moglo da stane u pasus : iako prema ovom filmu nisam gajila toliko nepoverenje da ga ne bi ni odgledala (kao sto je slucaj sa filmom Brideshead Revisited koji jos uvek ! nisam odgledala) moram reci da se moje impresije svode na ovo : jako lepo snimljen, jako lepo izgleda (kostimi, enterijeri, eksterijeri, grafika,kamera) Kolin savrsen za Harija a mali (Ben Barnes) more than pretty enough, ali film u celosti nije ono sto bi oni sa engleskog govornog podrucja rekli gripping - skoro pa da je dosadnjikav sve iako nam sada po prvi put pokazuju tacno zasto je to Dorijan tako zao i sta je sve zlo on uradio - sto ne cini nista sem da ukloni onu jezu i misteriju nedorecenih Dorijanovih grehova, kako je bilo u knjizi i ovom starom filmu. Lepo je Oskar rekao : "The sins of Dorian are - the ones 'you' bring to mind". Tako da se novi film moze okarakterisati kao OK, kao verzija bolja od mnogih ali daleko od toga da moze da pridje starom filmu, i pored sve tehnike, efekata i slicnog. Kao sto rekoh - Kolin Firt je ono ponajbolje u ovoj verziji, Ben je zaista lep, Bazil (Ben Chaplin) je takodje dobro izabran ali, sve u svemu, ovaj Dorijan samo moze da prodje dok stari ostaje klasika i legenda.

Kao sto rece Hurd : " I have been haunted by The picture of Dorian Gray. New York, London, anywhere I'm making a personal appearance people will talk about other things but they always get back to Dorian Gray"